Cyprus werd in 1960 onafhankelijk van Groot-Brittannië,
dat het eiland sinds 1878 bestuurde. Onenigheid tussen de twee
belangrijkste bevolkingsgroepen, de Griekstalige (ongeveer 78% van
het aantal inwoners) en de Turkstalige (ongeveer 18%) leidde tot een
crisis in het bestuur en onderlinge gewelddadigheden. Sinds 1964 is
een VN-vredesmacht actief op het eiland, waarmee deze missie de
langste is in de geschiedenis van de VN. In juli 1974 vond een door
het Griekse kolonelsbewind (1967-1974) georganiseerde staatsgreep
plaats, die als doel had de president, aartsbisschop Makarios, van
het toneel te laten verdwijnen en aansluiting van Cyprus bij
Griekenland te bewerkstelligen. Hoewel de staatsgreep mislukte, was
zij de aanleiding voor Turkije om op 20 augustus het eiland binnen te
vallen. In korte tijd werd het noordelijke deel van Cyprus bezet.
Vrijwel alle Grieks-Cyprioten werden verdreven. Een meerderheid van
de Turks-Cyprioten trok vanuit het niet veroverde gebied naar het
noorden. In 1983 riepen zij daar de 'Turkse Republiek van Noord
Cyprus' uit, die uitsluitend door Turkije werd erkend. Jarenlange
onderhandelingen leidden in 2004 bijna tot een oplossing van de
deling van Cyprus, maar het bereikte akkoord werd in een referendum
door de Grieks-Cyprioten verworpen, omdat zij de voorwaarden te
ongunstig en te onrechtvaardig vonden. Terwijl dit artikel werd
geschreven zijn nieuwe onderhandelingen om de deling op te lossen
gaande. Cyprus trad in 2004 toe tot de EU. Het land is lid van de
eurozone en vooral bekend door zijn aantrekkelijkheid voor toeristen,
vanwege de mooie stranden, het natuurschoon en het rijke culturele
erfgoed.
Groene Lijn
De Groene Lijn, de VN bufferzone die dwars door Nicosia, de enige gescheiden stad van Europa, loopt, is een stuk ouder dan de Berlijnse Muur. Die viel na achtentwintig jaar. De Groene Lijn vierde inmiddels haar tweeënveertigste verjaardag. Het lijkt alsof er ondertussen nog een barrière is ontstaan, een tijdelijke. Op de rand van het historische centrum, dat binnen de door de Venetianen aangelegde wallen ligt, wordt hard gewerkt aan de reconstructie van het Platia Elefteria, het plein waarop de beroemde Ledrastraat uitkomt, die leidt naar een checkpoint waardoor je naar het noordelijk deel van de stad kunt lopen. Daar zijn de Turks-Cyprioten de baas. Jarenlang was het voor Cyprioten vrijwel onmogelijk de Groene Lijn te passeren, maar daarin kwam in 2003 verandering. Tegenwoordig vindt een flink aantal Turks-Cyprioten werk in het vrije gebied, zoals het deel dat in 1974 niet bij de Turkse invasie werd veroverd door de Grieks-Cyprioten wordt genoemd. Het noorden noemt zich 'Turkish Republic of Northern Cyprus', een land dat door niemand is erkend, behalve door Turkije, dat er een legermacht van bijna veertigduizend man heeft gestationeerd. Het is de facto het enige gebied van een EU-lid dat door een ander land wordt bezet.
Shocktherapie
Een enorme bouwput bewijst dat de reconstructie van het plein op grootse wijze wordt aangepakt. Je verwacht dat niet direct in een land dat zwaar werd getroffen door de eurocrisis. Cyprus balanceerde lang op de rand van een faillissement. Te lang, volgens Dr. Andreas Charalambous, op het ministerie van financiën verantwoordelijk voor het handhaven van de financiële stabiliteit. Volgens hem heeft de toenmalige regering te lang gewacht met het vragen van noodsteun, toen het door een aantal factoren mis ging. Een onevenwichtige situatie op de vastgoedmarkt, maar vooral het te grote aandeel van Cypriotische banken in de Griekse staatsschuld, wijst hij aan als de belangrijkste oorzaken. Door het vragen van steun almaar uit te stellen, verergerde de financiële situatie onnodig, wat tenslotte leidde tot een 'shocktherapie'. Spaarders en depositohouders raakten een groot deel van hun tegoeden boven een limiet van honderdduizend euro kwijt om het land van een faillissement te redden. Ook moest Cyprus zich, in ruil voor financiële noodsteun, onderwerpen aan het regiem van een 'trojka' van IMF en EU, wat bezuinigingen betekende en als gevolg daarvan een stijging van de werkloosheid.
Economische groei
Met op het netvlies beelden van wat de crisis in Griekenland heeft aangericht, verbaast de bruisende activiteit in Nicosia mij enigszins. Ja, er zijn leegstaande winkels en ik heb tijdens mijn verblijf ook een enkele vrouw zien bedelen, maar je ziet geen straten met vrijwel uitsluitend lege bedrijfspanden en van een verloedering, zoals in sommige buurten van Athene, is geen sprake. Dr. Charamlambous legt uit dat het steunprogramma inmiddels ten einde is gekomen, dat Cyprus weer kan lenen op de financiële markten en dat het land bezig is nieuwe investeerders aan te trekken. In het laatste kwartaal van 2015 was er alweer sprake van economische groei. De regering, meent hij, heeft zich stipt gehouden aan de uitvoering van de door de trojka geëiste maatregelen, waarbij ook het ontbreken van veel maatschappelijk verzet en sociale onrust, zoals in Griekenland, van belang was. Er wordt gewerkt aan een versterking van de positie van de banken en een verstandig omgaan met de openbare financiën blijft geboden, want hoewel er weer sprake is van economische groei, is het land nog niet uit het dal. Zijn mening wordt gedeeld door de voorzitter van de Kamer van Koophandel, Phidias K. Pilides en diens secretaris-generaal, Marios Tsiakkis. Zij benadrukken het belang van innovatie op medisch gebied, technologie en onderwijs. In sommige sectoren, zoals de bouw en de detailhandel, gaat het herstel relatief langzaam. Scheepvaart en toerisme daarentegen zijn krachtige motoren voor de economie. Het toerisme maakt een ongekende groei door, met dit jaar 20% meer bezoekers. De sector lijkt vooral te profiteren van de onrust in omliggende landen, zoals Egypte en Turkije.
Brexit
Hoewel de wolken op economisch terrein lijken weg te trekken, is er nog lang geen sprake van een voor Cyprus zo typerende, stralend blauwe lucht. Toekomstige economische groei is mede afhankelijk van de ontwikkelingen binnen de eurozone en de situatie in de regio. Er heerst onzekerheid over de Brexit. Volgens de heer Pilides staat Cyprus in de top vier van landen die de invloed van een Brits uittreden uit de EU gaan voelen, al zijn de gevolgen nog niet echt te voorspellen. Een devaluatie van het Britse pond, als gevolg van de Brexit, kan nadelig uitvallen voor het toerisme en is slecht voor de export. De import vanuit Groot-Brittannië daarentegen zal goedkoper worden. Dr. Charalambous meent dat de effecten van een Brexit vooral zullen afhangen van de manier waarop Europa ermee zal omgaan en of het vertrouwen in de eurozone kan worden behouden. Voor Cyprus is het van belang om zich voorlopig vooral te richten op het in balans houden van het budget, wat dwingt tot het stellen van prioriteiten.
Zon, zee, stranden & cultuur
'We proberen meer te doen met minder middelen,' zegt Dr. Marina Solomidou-Ieronymidou, directeur van de Archeologische Dienst (Department of Antiquities). Als gevolg van de crisis kreeg ook deze dienst, essentieel voor het behoud van het Cypriotisch erfgoed, te maken met forse bezuinigingen. Toch was dat geen reden om het hoofd in de schoot te werpen. De dienst ontplooit tal van activiteiten, ondanks een onvermijdelijke inkrimping van het aantal medewerkers. 'Zon, zee en stranden heeft ieder land aan de Middellandse Zee, maar de cultuur maakt een land uniek,' stelt ze. Prioriteit heeft het digitaliseren van de archieven. Dit is vooral van belang om de bestrijding van de illegale handel in archeologische vondsten te verbeteren. Niet alleen is er tijdens en na de Turkse invasie in het bezette noorden veel geroofd en geplunderd, ook in de omringende landen komt het vanwege oorlog en geweld veelvuldig voor. Cyprus werkt hierbij samen met een groot aantal landen in en buiten de EU.
Romeinse mozaïeken
Een ander belangrijk punt voor de Archeologische dienst is musea en terreinen toegankelijker te maken voor mensen met beperkingen. Informatiemateriaal wordt ook in braille gedrukt en in grote letters voor slechtzienden. Ook de informatie bij monumenten en op archeologische terreinen is in braille beschikbaar. In Kourion en Paphos zijn golfcars aangeschaft voor bezoekers die moeilijk ter been zijn. Gidsen worden speciaal opgeleid om mensen met een beperking rond te leiden. Voorts werkt men aan nieuwe tentoonstellingen, zoals binnenkort te Amathus naar aanleiding van het veertig jarig bestaan van de Franse Archeologische School. Publicaties verschijnen in meer talen dan alleen Grieks en Engels en men werkt met steun van de EU aan managementplannen voor terreinen die op de werelderfgoedlijst van de UNESCO staan, zoals Chirokitia. De dienst wil het begrip voor haar werk bij het grote publiek bevorderen, zodat men haar niet alleen ziet als een 'vijandige' organisatie, die een lastige vinger in de pap houdt bij bouwwerkzaamheden en infrastructurele werken. Via een Technisch Comité voor samenwerking tot behoud van het erfgoed, probeert men samen met de Turks-Cyprioten ook in bezet gebied zoveel mogelijk antiquiteiten veilig te stellen, al beperkt het werk van dit comité zich vooralsnog tot onroerend goed en monumenten. Uiteraard is de dienst ook betrokken bij het veiligstellen van recente vondsten, zoals twee belangrijke Romeinse mozaïeken, eentje deel van een badhuiscomplex, blootgelegd tijdens rioolwerkzaamheden te Larnaka, de ander in Akaki.
Dat
behoud van het erfgoed niet alleen van wetenschappelijk belang is,
maar ook van economisch, bijvoorbeeld doordat het toeristen trekt,
behoeft geen betoog. Cyprus lijkt op de goede weg om de gevolgen van
de crisis het hoofd te bieden. Rest nog dat andere probleem: de vraag
hoe de tragische verdeling van het eiland kan worden opgelost.
Foto's: Kees Klok
Eerder verschenen in Griekenland Magazine, winter 2016. Met dank aan de ambassade van Cyprus te Den Haag.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten