Kapitein Mainwaring 2.0

Lieve Stella,

Op een keer zei je tegen me, we waren meen ik op vakantie in Nea Iraklitsa, dat charmante plaatsje in de buurt van Kavala: 'Wat hebben wij geluk dat we nooit een oorlog hebben meegemaakt.' Dat klopte niet helemaal, althans voor jou, want je bent midden in de Griekse burgeroorlog geboren. Je hebt daar geen herinneringen aan, behalve de verhalen in de familie. Over de moord op je oom Dimitri door de fascisten, over de vlucht van je vader naar Thessaloniki, waar hij zich beter schuil kon houden, over je grootmoeder, die tijdens de hongersnood in de grote oven, die toen op het erf van de boerderij stond, voor zo'n beetje het halve dorp gratis broden bakte. Die boerderij, nog uit de Osmaanse tijd, is later voor een deel afgebroken. Toen ik met het dorp kennismaakte stond alleen het deerlijk vervallen woonhuis er nog, dat als schuur werd gebruikt. Voor je ouders was inmiddels een nieuw huis gebouwd. Na de val van het communisme in Albanië, werd dat oude soms nog weleens gebruikt als onderkomen voor Albanese seizoensarbeiders, maar inmiddels is het dak ingestort en kijkt niemand er meer naar om.

Ik weet inmiddels niet of ik aan het eind van mijn leven hetzelfde kan zeggen. Ik ben van na de Tweede Wereldoorlog, de grote scheidslijn in het leven van de generatie van mijn ouders. Er was altijd een voor en een na de oorlog. De oorlog zelf was verschrikkelijk, zeiden ze, maar daar werd verder weinig over verteld. Ja, bloembollen vreten in de hongerwinter en dat ik daarom mijn bord diende leeg te eten. Vooral als we weer eens van die smerige custard met klonten toe hadden, was dat een opgave. Als ik als kind iets niet wilde of ergens tegen protesteerde werd er gezegd dat ik mijn mond moest houden, want ik had de oorlog niet meegemaakt, wat gelijk stond aan helemaal niks te hebben meegemaakt en dat ik daarom diende te zwijgen. Misschien horen de kinderen die over een paar jaar worden geboren hetzelfde, als er dan nog kinderen worden geboren, want de Russische tiran Vladimir Poetin is een oorlog begonnen in Oekraïne en heeft zijn kernwapens op scherp gezet. We hopen ter afschrikking van de Navo, dat die zich niet daadwerkelijk met militairen in het conflict mengt, maar het zou evengoed kunnen zijn dat heer P. de weg kwijt raakt, nu zijn leger op veel zwaardere tegenstand stuit dan hij had verwacht en in een vlaag van woede op de knop drukt. Hopelijk zijn er dan een paar verstandige generaals die ingrijpen, anders zou dit misschien mijn laatste brief kunnen zijn.

Gisteren raakte ik in het stamcafé in gesprek met een van de meisjes die daar bedienen. Een werkstudente, die voor onderwijzeres leert. Het had een oud-leerlinge van me kunnen zijn, als ik nog een paar jaar had doorgewerkt, want ze heeft het VWO op mijn oude school gedaan. Ze vroeg hoe het nu zat met Rusland, waar Poetin op uit was en wat dat van die kernwapens betekende. Uit de reactie op mijn antwoorden bleek ze niets, nada, niemendal te weten van de Koude Oorlog, de val van het communisme en de ontwikkelingen daarna. Dingen waarover je weinig hoort op Tiktok en Twitter. 

Nu is het een heel aardig en charmant meisje, dus heb ik geduldig enige uitleg gegeven, maar ik vraag me af wat er op mijn oude school en eigenlijk op al onze middelbare scholen aan de hand is, al weet ik in feite het antwoord wel. Van mijn zesendertig onderwijsjaren heb ik er drieëndertig in het middelbaar onderwijs doorgebracht, dat weet je, die enkele schnabbel aan de universiteit telt niet. In die drieëndertig jaar heb ik het geschiedenisonderwijs gestaag gemarginaliseerd zien worden. Ja, de VGN, de club van geschiedenisleraren, heeft dapper geprobeerd het tij te keren, maar zonder veel succes. Er werd beknibbeld op het aantal lesuren, het vak werd uit twee van de vier 'profielen' gehaald, zodat grofweg de helft van het aantal eindexamenkandidaten het na hun derde schooljaar niet meer heeft, in het lager beroepsonderwijs kwam men met de idiote combinatie met aardrijkskunde en nog iets, ben vergeten wat. Dat worden dan de zaakvakken genoemd. Een combinatie waarin van geschiedenisonderwijs niets meer terechtkomt. Ook kwam het ministerie van onderwijs, voor mijn vak een ware plaats des onheils, met allerlei 'kerndoelen' waaraan moest worden voldaan, die soms wel, maar soms ook niet ergens op sloegen en, nu ja, laat ik erover ophouden. Ik ken gelukkig wel een oud-leerlinge die geen geschiedenis in haar eindexamenpakket had, naar een school voor de journalistiek ging en daarna zoveel plezier in geschiedenis had, dat ze er aan de universiteit in is afgestudeerd, in de tijd dat je nog doctorandus werd in plaats van master of arts. 

Doctorandus dat klinkt toch veel chiquer dan 'meester in kunsten'? Die titel heeft ook het voordeel dat ze in het buitenland denken dat je bent gepromoveerd of zelfs twee doctorstitels hebt. Of voordeel, het is maar hoe je er naar kijkt. Ik zei weleens tegen mijn leerlingen: 'In Duitsland ben ik Herr Doktor, in Griekenland professor en in Dordrecht een boerenlul van het Dalton Lyceum'. Ik gebruik mijn titel weleens, als ik ruzie heb met de belastingdienst bijvoorbeeld, of als ik een artikel publiceer in een niet al te onbelangrijk tijdschrift, maar dat is het dan wel zo'n beetje.

Ik heb dat aardige kind dus verteld dat ik ook enigszins verrast was door de Russische aanval op Oekraïne, dat ik het een daad van ongehoorde schofterigheid vind, maar dat ik me ook ernstige zorgen maak over het oorlogsgetrommel in het Westen, dat weleens een beetje aan zelfkritiek mag doen. Toen de Sovjet-Unie zich terugtrok uit Oost-Europa, Duitsland werd herenigd (we hebben dat een beetje van nabij meegemaakt, toen je in Düsseldorf woonde) en het Warschaupact verdween, was de Navo er als de kippen bij om de voormalige bondgenoten van Rusland toe te laten tot de alliantie. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kwamen de Baltische landen daar nog bij. Zo wek je wel vertrouwen bij een land dat al drie keer met verwoestende gevolgen vanuit West-Europa is binnengevallen. Eerst door Napoleon, daarna door Wilhelm II en vervolgens door Hitler. Dat praat het optreden van Poetin niet goed, maar we moeten niet doen alsof wij, nu ja, de Navo, waar ons lachwekkende legertje ook deel van uitmaakt, de vermoorde onschuld zijn. Ik weet niet of ze het allemaal heeft begrepen, er kwam een klant en die moest worden bediend.

Later vroeg ze ook nog hoe het met de militaire dienstplicht zit. 'Dat zit zo', zei ik, 'onze jongens en meisjes (fijn hè, dat jullie zijn geëmancipeerd?) zijn dienstplichtig, maar de opkomstplicht, dus dat je werkelijk wordt opgeroepen om dienst te doen, is opgeschort. Dat betekent dat als Poetin aanvalt, jullie onder de wapenen kunnen worden geroepen.' Dat zorgde voor enige paniek.

We praatten er aan de stamtafel, waar de gemiddelde leeftijd die van de dienstplicht zacht gezegd enigszins overschrijdt, nog een poosje over na. Als de bom valt, hoeven we ons nergens meer druk over te maken, dat is duidelijk, maar als de Russen, of wat ons betreft de Chinezen, de Indiërs, de Brazilianen of die snor uit Venezuela het met conventionele wapens zouden proberen, dan willen we als stamgasten best een nieuwe versie van Dad's Army op poten zetten, uiteraard met mij in de rol van kapitein Mainwaring. Je moet er misschien om lachen, maar als we de zaak niet ook met een beetje humor bekijken is echt alles bij voorbaat verloren.

In gedachten, altijd,

Kees

Dordrecht, 2 maart 2022

Foto: auteur