Toen alles beter was

leerden we over het Aardappelgat, het Hellegat,

de Hont of Westerschelde, het strokarton

waarin de communisten schuilden,

het zandaardappelijk meel 

en Boerenhol bij Biervliet

waar het haringkaken uitgevonden werd.

Wandkaarten toonden fier het opschrift:

J.B. Wolters, Groningen-Batavia.

Later nog kwam daar het slapen bij

met je handen boven de dekens

want van spelen met je piemel

werd je doof, als je niet al door 

ruggemergtering werd getroffen.

Op zondag gingen we naar opa,

die niet in God geloofde, met zijn 

knoert van een gehoorapparaat 

en altijd klagend over spit. 

Foto: auteur

Rafelende wolken

Aanstaande tweede kerstdag is het zestien jaar geleden dat Stella overleed. Zestien jaar alweer, hoewel het lijkt alsof het gisteren was. Het was niet onverwacht en toch werd ik erdoor overvallen. Dat telefoontje, om half zeven in de ochtend. Ik zie me nog als in een soort trans naar het ziekenhuis rijden. Daar in de buurt, op de parkeerplaats van het Stedelijk Dalton Lyceum, waar ik toen werkte, zette ik hem neer. Toen ik uitstapte joeg de wind, net zo'n nare, harde wind als vandaag, donkere, rafelende wolken langs de hemel, waar tussendoor af en toe de maan tevoorschijn kwam. Een ogenblik dat ik nooit zal vergeten.

Het verdriet was groot, evenals mijn ontreddering. Tijdens Stella's ziekte kregen we veel steun van familie, vrienden, collega's, de schoolleiding en vooral van veel van mijn leerlingen. Ik ben hen daar tot op de dag van vandaag dankbaar voor. Ook na Stella's heengaan bleef die steun. Stella is in Griekenland begraven, ik kreeg de gelegenheid daar enige tijd te blijven om onze zaken af te wikkelen. Vrienden kwamen over uit Nederland, Vlaanderen en Duitsland om na veertig dagen bij de herdenking van Stella te zijn. Ook daar ben ik hen nog steeds dankbaar voor.

Dat het gezegde 'de tijd heelt alle wonden' niet altijd klopt, daar ben ik inmiddels wel achter. Het verdriet en het gemis zijn gebleven, maar je leert ermee te leven. De scherpe randen slijten eraf. Ze worden verzacht doordat ik nog dagelijks met Stella leef, ik nog steeds bij belangrijke aankopen denk 'wat zou Stella ervan denken?' Doordat ik haar brieven ben gaan schrijven, die inmiddels gedeeltelijk in twee delen brievenboeken zijn gepubliceerd. Doordat ik nog regelmatig haar gedichten, vertalingen en artikelen lees, omdat zij nog vaak het onderwerp van gesprek is en wat te denken van alle herinneringen uit de twintig gouden jaren die ons waren toebedeeld? Natuurlijk is 26 december een dag met een droevige schaduw, maar Stella droeg mij op in het leven voort te gaan, zoals wij dat samen zouden hebben gedaan en daar hoort geen dag intens treuren bij. Ik ben die dag te eten bij goede vrienden. Daar heffen wij het glas op Stella en andere geliefden die ons inmiddels ontvallen zijn. 

Foto: auteur

Intellectuele neergang

Er is ophef en verbazing in het land over een rapport waaruit blijkt dat Nederlandse leerlingen tot de slechtste lezers van Europa behoren. Ik kijk er niet van op. In de tientallen jaren dat ik lesgaf in geschiedenis in het middelbaar onderwijs, heb ik mijn vak zien verloederen als slachtoffer van allerlei modieuze en steeds weer tot mislukken gedoemde 'onderwijsvernieuwingen' waaronder de flauwekul van de middenschool, de verlengde brugklas en het lachertje dat de tweede fase werd genoemd. Al die jaren vochten wij als geschiedenisdocenten tegen de vermindering van lesuren, die steeds weer om de hoek kwam kijken en tegen een verschraling van de vakinhoud. 

De nadruk op 'vaardigheden' en de afkeer van vakinhoudelijke kennis bij de vele duurbetaalde zijlijnwerkers, die het immer beter menen te weten dan de deskundigen in het veld, hebben de kennisvakken (waaronder geschiedenis) enorme schade toegebracht. Tenslotte zijn we in Nederland zo diep gezonken dat in de onderbouw van menige vmbo/mavo die vakken helemaal niet meer zelfstandig worden gegeven, maar in een soort waterig soepje zijn gecombineerd dat als 'zaakvakken' wordt geserveerd en in het havo en vwo zijn ze, althans op een aantal scholen dat mij bekend is, waaronder helaas ook de school waaraan ik lange tijd aan de vwo-afdeling was verbonden, in de onderbouw gereduceerd tot een een-uurs vak. 

In de vier 'profielen' in de bovenbouw is geschiedenis maar in twee een verplicht vak. Ergo, een groot deel van de Nederlandse jeugd dat een middelbare schooldiploma behaalt, heeft een volstrekt onvoldoende kennis van geschiedenis, terwijl wetenschappelijk onderzoek al jaren uitwijst dat het juist voor het verkrijgen van voldoende leesvaardigheid essentieel is dat ze toereikende kennis hebben van vakken als aardrijkskunde en geschiedenis. De verbazing over de 'ontdekking' van de lidmaatschapskaart van de NSDAP van wijlen prins Bernhard was spreekwoordelijk voor de intellectuele neergang van het land. Het was een al decennia eerder bekend geworden feit, maar er mankeerde iets aan het historisch geheugen van een groot deel van de Nederlanders. 

Al die gemankeerde lezers hebben wel stemrecht. Zou het daar mede aan liggen dat een vijand van de democratie, die al vele jaren lang geen boodschap heeft aan de rechtsstaat, die mensen demoniseert, die veroordeeld is wegens discriminatie, die twijfelachtige banden met het Kremlin heeft, die het parlement een nepparlement noemt en die met imbeciele plannen als een nexit en een terugkeer naar de gulden van Nederland een doodarme, internationaal geïsoleerde staat dreigt te maken, de verkiezingen heeft gewonnen?

Foto: auteur

Gesprek

Alweer van dat gruwzame weer, zucht Warnaar, als hij na het opstaan het slaapkamergordijn opzij schuift. December, een maand die moet worden afgeschaft. Die vreselijke wintertijd, al die kou, hij kan er slecht tegen. Vorige week heeft hij een nieuwe cv-ketel laten installeren, nu het nog kan en omdat de oude op stervan na dood was. Van het gas af? Flauwekul, vindt hij. Toen de monteurs waren vertrokken, werden vier van zijn radiatoren niet warm, maar dat ontdekte hij pas in het weekeinde. Hij was de dagen daarvoor veel van huis. Het werk en de verlokkingen van de kroeg. Dat laatste vooral.

Hij belde op zaterdag de storingsdienst. 'Zijn al uw radiatoren koud?', vroeg een zoetgevooisd meisje. 'Nee, de helft.' 'Dan komen we niet, meneer, belt u maandag de klantenservice maar'. Hij had even geen weerwoord. Hij bracht de rest van de zaterdag door in het stamcafé en de zondag in Amsterdam, bij de opera. 'Die kutstad', moppert hij, 'waar je tussen de middag al bijna nergens iets te vreten kunt krijgen zonder te hebben gereserveerd'. Gelukkig verkochten ze in de Stopera quiches. Duur, maar enigszins voedzaam.

Na het weekeinde moest hij bijna twee uur bellen voor de klantenservice snapte dat er echt een monteur moest komen. 'Jullie hebben die ketel geplaatst, logisch dat jullie het probleem oplossen!' Hij was bijna gaan schreeuwen. De monteur loste het euvel in enkele minuten op. Een truc met de radiatorknoppen. Hij bood de man een verse koffie. Het werd daarna nog een aardig gesprek.

Foto: auteur

Doorslaan

Tja, denkt Warnaar, we zijn toch al decennia lang een overwegend rechts, weinig tolerant volk dat jaar op jaar dommer wordt? Neem de verloedering in het onderwijs, waar voor een kernvak als geschiedenis nauwelijks meer plaats is. Een paar dagen geleden nog las hij een paar interviews met aanstaande kiezers die vertelden over hun keuze. Haren te bergen rijzende domheid en achterlijkheid werd daar gedebiteerd. 'En dan heb je ook nog dat getetter van al die rukkers in de sociale media,' moppert hij, terwijl hij zijn krant weglegt. Op de televisie zie je altijd wel weer zo'n onvermijdelijk en stompzinnig wijf dat beweert dat 'die buitenlanders alles maar krijgen en onze mensen niets.' 

Wij Nederlanders slaan altijd op hysterische wijze door, meent hij. Na de armoe en de preutsheid van de God lovende vooroorlogse generatie kwamen de 'sixties' met de loonexplosie, de seksuele revolutie, het feminisme en de links georiënteerde jeugdcultuur, die ontaardde in duistere clubjes als Rara, de Rode Jeugd en meer van dat spul. Wat is er van over? Weinig meer dan weemoedige herinneringen van de grootouders van nu, vreest hij. Je ziet nauwelijks meer een blote tiet op het strand. Hij vindt dat tekenend. We zijn een land vol zelfbenoemde betuttelaars en moraalridders geworden. Ik ben op mijn veertiende alcohol gaan drinken, bedenkt hij, en toch moeiteloos doctorandus geworden. 

Hij zet de televisie aan. Verkiezingen. De winnende waterstofperoxidekop straalt en juicht. Nu alleen nog maar alleenheerser over zijn eigen 'partij'. Hij zet het toestel direct weer uit.

Democratie

De verkiezingscampagne, denkt Warnaar, allemaal leuk en aardig, maar wat lopen er toch veel domoren, onnozelaars, gefrustreerden en idioten rond in 'Den Haag'. Dat verpest allemaal maar mijn humeur met hun gezwets op de televisie en de radio. De meeste idioten vind je op rechts, meent hij, en een enkeling op links. Zo'n type dat nog in de oudbakken en achterhaalde wijsheden van Marx en Lenin gelooft. Hij vindt zichzelf iemand van het midden, een beetje links van het midden, maar niet te veel, anders moet hij straks zijn gasfornuis inleveren en mag hij zelfs in zijn tuin niet meer roken. Niet dat hij rookt, maar het gaat om het principe: weg met de verbieders!

Vanmorgen hoorde hij weer zo'n dwaas op de radio, die ondanks een doctorsgraad, behaald na een promotie bij een dubieuze rechtenprofessor aan de Leidse universiteit, het gedachtengoed van Vladimir Putin uitdroeg. De oorlog in Oekraïne is de schuld van het Westen en veel Oekraïners willen niets liever dan gered worden door Rusland. Iets in die geest. Wat de sneue ziel nog meer beweerde, weet Warnaar niet, want daarna zette hij het toestel uit. 

Hij herinnert zich niet wie, maar iemand schijnt eens te hebben gezegd dat democratie prima is, maar dat het probleem 'het volk' is. Al die domoren die zonder zich in iets, behalve in voorheen Twitter, Facebook of De Telegraaf, te hebben verdiept, altijd honderd procent zeker weten waar het met het land naartoe moet. 'En dat heeft nog stemrecht ook', moppert hij.

Foto: auteur

Ingreep

Lieve Stella,

Lang gelegen, toen ik nog een kleuter was, moest mijn vader naar het ziekenhuis voor een blindedarmoperatie. Ik herinner me dat ik dat heel zielig voor hem vond, al had ik geen idee wat blindedarmoperatie betekende. Je moest ervoor in een ziekenhuisbed en je had pijn, zoiets. In ieder geval nam ik mij heilig voor om me nooit van mijn leven ergens aan te laten opereren, maar je kunt niet in de toekomst kijken en onlangs heb ik, op mijn licht gevorderde leeftijd en nadat ik het jaren had weten uit te stellen, toch een operatieve ingreep ondergaan.

Veertien jaar geleden ontdekte ik een zwelling in mijn lies. Last had ik er niet van, maar het was overduidelijk een liesbreuk. Hoe ik er aan kwam? Geen idee. Te veel met oude kranten gesjouwd, misschien, zwaar tuinwerk of gewoon een natuurlijke aanleg, zodat het een keer moest gebeuren. Last had ik er niet van, laat maar zitten, dacht ik en dat is dus lange tijd zo gebleven. Tot ik wat vaker als stadsgids aan de slag ging. Na zo'n wandeling van anderhalf à twee uur had ik regelmatig een rare spanning in mijn lies. Niet echt pijn, maar wel een vervelend gevoel, wat ik een keer aan mijn ter zake diligente huisarts (dat heb ik gejat van Gerard Reve) meldde. Daarna werd een echo gemaakt, voor de zekerheid, die mijn diagnose van toen geheel bevestigde, en volgde er een gesprek met een chirurg. Ik vroeg een weekje of twee bedenktijd, want tja, het risico dat hij beklemd zo raken, met nare gevolgen, was maar 2%. Aan de andere kant wordt zo'n breuk langzaam groter bij het vorderen der jaren. Het 'vorderen der jaren', zo'n term zit bij mij in de la bij een uitdrukking als 'ouden van dagen'. Dan zie ik verschrompelde mannetjes rond een tafel in het Dordtse oudemannenhuis, lang geleden gesloopt, vier op een kamer en privacy ho maar. Je moet er toch niet aan denken, maar ik dwaal weer eens af.

Afgelopen dinsdag ben ik in de locatie Zwijndrecht van het Albert Schweitzer ziekenhuis uiteindelijk geopereerd. Ik geef toe dat ik er nogal tegenop zag en zelfs op de dag ervoor met het idee heb gespeeld om af te bellen. Het viel alles mee. Een korte ingreep met een ruggenprik (waarom die tussen n als het maar om één rug gaat?), waarna ik zo weer terug was op mijn kamer. Gelukkig een kamer voor mezelf alleen, zodat ik tijdens het wachten voor de ingreep en daarna op mijn gemak kon lezen. Om een uur of half zes kon ik weer naar huis, gehaald en gebracht door vriend Cees Kloosterman, die onlangs ook al zo'n mooie website voor me bouwde. Niets dan lof voor het genezend en verzorgend personeel. Professioneel en uiterst vriendelijk. Je weet, ik heb iets irrationeels tegen Zwijndrecht, maar voor de locatie daar van het ASz maak ik graag een uitzondering.

De eerste dagen ben ik in de watten gelegd door onze vriendinnen Jasmijn en Lé, die voor me kookten en me gezelschap hielden, maar nu kan ik het wel weer helemaal zelf aan. Het viel alles bij elkaar wel mee dus, alleen zit de operatiewond op een lastige plek, net onder mijn embonpoint, waar zich in de buurt ook buikspieren schijnen te bevinden, met als gevolg dat ik in zittende houding volstrekt geen pijn heb, maar dat bij het bewegen die wond af en toe nog vervelend kan 'trekken'. Ik heb een paar dagen paracetamol geslikt, maar dat is niet meer nodig. Van het ziekenhuis kreeg ik tramadol, een soort paardenmiddel dat ik ooit eens heb geprobeerd na mijn reanimatie, toen het borstbeen zwaar gekneusd was, maar daar werd ik knettergek van. De hele wereld begon te draaien en ik kreeg rare hallucinaties. Ik heb het dus eerst maar eens zonder geprobeerd en dat is goed gegaan.

Ik heb, voor mijn doen, een paar dagen rustig aan gedaan. Dat wil zeggen, overdag wat lezingen voorbereid, want er komt in de komende maanden weer het een en ander aan, en mij 's avonds op die serie 'Vikings' van Netflix gestort, je weet wel met de schone schildmaagd Lagertha en haar bende Noorse woestelingen. Lekker ontspannend, want je hoeft er niet bij na te denken en het houdt ook de waan van de dag even buiten de deur en die is nog veel erger dan de negende eeuwse moord en doodslag.

Natuurlijk komt zo'n operatie nooit gelegen. Eerst belde de afdeling planning voor 2 of 3 oktober, maar dat kwam niet uit omdat ik toen het eerste kroegcollege van het seizoen (iedere eerste donderdag van de maand in Visser op de Groenmarkt), dat ik zelf had georganiseerd, wilde bijwonen. Dat mocht ik echt niet missen, want oud-collega Willem Pijpers kwam vertellen over het rivierenlandschap rondom Dordrecht en je weet, ik heb ooit voor de keuze gestaan om geografie of geschiedenis te gaan studeren. Toen ze voor 31 oktober belden, kon ik met goed fatsoen niet weer om uitstel vragen en na veertien jaar moest er toch ook eens een keer een einde komen aan mijn endemisch uitstelgedrag, maar daardoor moest ik wel de promotie van een oud-leerling in Amsterdam missen. Gelukkig was één van zijn paranimfen zo aardig een link te sturen, zodat ik de plechtigheid uiteindelijk via de computer kon volgen, maar wat was ik er graag bij geweest. Ik vind het altijd geweldig als oud-leerlingen promoveren of zich op een andere manier verdienstelijk onderscheiden, al zouden ze dat zonder mijn geschiedenislessen ongetwijfeld ook wel gedaan hebben. 

Na de medische avonturen volgt natuurlijk het gewoonlijke geklaag over het weer. Het is altijd te nat, te koud, te warm, te droog, of ongeschikt voor 'ons soort mensen'. Dat is een uitdrukking die mijn moeder soms bezigde. Iemand die niet viel onder 'ons soort mensen' was bijvoorbeeld Jacob B., die weleens bij ons langs kwam om te telefoneren. Jacob was een Zeeuw met wat simpele, geestelijke capaciteiten en een heel harde stem. In de jaren zestig had nog niet iedereen telefoon en telefooncellen waren er wel, maar ook niet op elke straathoek. Soms moest hij naar familie bellen en dat kon dan bij ons, tegen een kleine bijdrage in contanten, te deponeren in een busje met een gleuf en 'Telefoon' erop. Wij geloofden dat Jacob dacht dat het goedkoper was als je hard in de haak brulde, dat het dan tot de provinciegrens gratis was of zoiets. Een enkele keer als Jacob, getrouwd met de evenmin erg snuggere dochter van de schoenmaker bij ons om de hoek, iets te vaak zijn familie nodig had, zei mijn moeder dat er storing was en dat hij maar naar het postkantoor moest gaan. Dat postkantoor hebben ze in 1978 in het kader van de stadssanering afgebroken, een stedenbouwkundige misser van megaformaat waarover iedere rechtgeaarde Dordtenaar van boven de zestig zich nog regelmatig kwaad maakt.

Ik wilde eigenlijk alleen maar zeggen dat het de afgelopen twee weken vervelend zeikweer is geweest, met bakken vol regen en veel wind. Dan is een operatie met congé tot rustig binnen blijven ineens niet zo heel bezwaarlijk meer. Uiteraard doe ik deze week nog geen wandelingen als stadsgids. Dat zou wat al te optimistisch zijn, maar ik ben woensdag wel te gast in de talk-show van Kees Thies en Marjolein Meijers in theater Kunstmin, die als onderwerp de jaren zestig heeft. Ik ga die als historicus duiden. De voorbereiding bracht me terug naar de tijd dat we Bobby Kinghe oprichtten en dat we provocerende stukjes schreven in het blad BIJ van de Culturele Raad. Over Jesus die terug zou keren op een motorfiets, bijvoorbeeld. Het was altijd raak, iedere keer sprongen de SGP'ers in de gemeenteraad op als een bosje vlooien. Die uitdrukking heb ik van mijn opa, die toen nog leefde en nog net een stukje 'sixties' heeft meegemaakt. Hij stond er heel wat toleranter tegenover dan de zultkoppen en het klootjesvolk van de generatie van mijn ouders. Ik zie me als zestienjarige nog een beetje beteuterd staan voor het bureau van de directeur van de Mulo, die mij kapittelde omdat ik het gewaagd had in een stukje in de lokale krant te pleiten voor legalisering van hasj en marihuana. Daar is het nog steeds niet van gekomen. Misschien is er een nieuwe generatie zultkoppen aan de macht, wie zal het zeggen? Ik ga woensdag in ieder geval heerlijk nostalgisch 'weg met het klootjesvolk!' roepen.

In gedachten, altijd,

Kees

Dordrecht, 5 november 2023

Foto: archief auteur

Stemmen

Wat raar eigenlijk, denkt Warnaar, dat je in Nederland niet gewoon op straat een taxi kunt aanhouden. In de meeste landen is het volstrekt normaal dat je langs de weg gaat staan en bij nadering van een taxi je hand op steekt. Het lukt of het lukt niet. In Thessaloniki, even groot als Amsterdam, lukt het meestal binnen vijf minuten. Behalve als het regent en de halve stad ineens een taxi wil. Nee, in dit land waar ze de illusie hebben dat alles zo goed voor elkaar is, moet je bellen en dan maar afwachten wanneer de chauffeur komt. Je moet maar ergens in zo'n slaapverwekkende buitenwijk verdwaald zijn met toevallig een lege telefoon.

Van het openbaar vervoer moet je het ook niet hebben, meent hij. Hoe vaak heeft hij niet bij een halte gestaan terwijl de bus het liet afweten? Sommige delen van het land zijn nauwelijks meer met het openbaar vervoer bereikbaar. Hij wilde eens van Dordrecht naar Aardenburg in Zeeuws-Vlaanderen. Vergeet het maar, tenzij je bereid bent om even lang te reizen als tweemaal van Dordrecht met de trein naar Groningen en terug. Hij gaat nog weleens naar vrienden even buiten Emmen. Een godvergeten eind met de trein, via Zwolle, en dan nog ruim een uur lopen als ze hem niet met de auto komen halen.

Hij bedenkt dat er binnenkort verkiezingen zijn. Dat merkt hij aan al die radio- en televisiespotjes met zoete broodjes en idem beloften. Natuurlijk gaat hij, democraat!, stemmen. Als de bus rijdt.

Foto: auteur

Klimkroten

Vanwege de regen is hij de kroeg in gevlucht. Het is nog rustig door het vroege uur. De vaste gasten die aan het eind van de middag de dag komen doornemen laten nog op zich wachten. De jongen achter de bar spoelt enkele glazen en zet koffie voor een wat boersig type dat binnen komt sloffen. Iemand uit Zwijndrecht weet Warnaar. Hij hoort het ook aan het accent. Zwijndrecht, het dorp van de nieuwlichters aan de Oude Maas, in de tijd dat God nog populair was. De man voegt zich bij twee anderen, achterin het lokaal.

Ooit had Warnaar familie in Zwijndrecht. Daar moesten ze op zondagen weleens heen. Met het pontveer naar de overkant en dan een eindje lopen naar een huis met een opvallend diepe tuin. In die tuin stond een aantal kassen, door zijn oom steevast kasten genoemd. Ome Gerrit kweekte er tomaten in en, als hij een paar borrels op had, 'klimkroten'. Oom had een zekere faam in de familie. Meer dan twintig jaar reed hij tuinbouwproducten naar de plaatselijke veiling zonder ooit een rijbewijs te hebben gehaald, zonder ooit een ongeluk te hebben gehad en zonder ooit door de politie te zijn betrapt.

Warnaar denkt aan zijn tuin, die hij in overleg met een hovenier tot een gecontroleerde chaos heeft laten groeien. Goed voor de egels en de insecten. Het is oktober en uitzonderlijk zacht weer. Zijn rozen zijn opnieuw gaan bloeien. 's Avonds na een stevige whisky denkt hij weleens dat het klimkroten zijn.

Foto: auteur

Nazomer

Lieve Stella,

De ene ramp volgt in sneltreinvaart op de andere. Nu is er weer een afschuwelijke oorlog uitgebroken in het Nabije Oosten, tussen Israel en Hamas. Een oorlog waarin al veel burgerslachtoffers zijn gevallen en ik vrees dat dat er nog heel veel meer zullen worden. Ik kan sommige beelden van de televisie, zoals dat van een Israëlische vrouw die geboeid een auto in werd gesleurd, maar niet van mijn netvlies krijgen. Ik houd er maar over op. Het is misschien mijn kop in het zand steken, maar televisienieuws hoef ik voorlopig niet te zien, ik volg de gebeurtenissen wel via de radio en de krant, maar niet via de sociale media. Daar wordt vooral ongenuanceerd geschreeuwd. De domoren en fanaten hebben daar zoals gewoonlijk het hoogste woord. 

Ik word er wel moedeloos van. Het komt met de wereld en de mensheid niet meer goed, vrees ik. Dat is vooral triest voor de generaties na ons. Ik heb op mijn lichtgevorderde leeftijd geen vijftig jaar meer te gaan, maar je zou nu jong zijn. Het lijkt me dat je dan geen prettige vooruitzichten hebt. Ik begrijp al die mensen die te hoop lopen voor het milieu wel, al getuigen al die acties, zoals het blokkeren van de A12, van een enorme naïviteit. Alsof het iets uitmaakt dat wij van het aardgas gaan, een keertje minder vliegen of het vlees en zuivel de deur uit doen zolang de wereldbevolking blijft groeien en vrijwel overal het economische of nationale belang boven alles gaat. We zien het op twee kilometer hier vandaan, bij de fabriek van Chemours. Gelukkig is de dominante wind zuidwest, zodat de rotzooi die daar wordt uitgestoten vooral richting Sliedrecht waait en daar zijn ze nogal in de Heere. Dan kan het minder kwaad want bidden helpt, geloven ze in die kringen.

Ik ben vandaag precies twee weken terug uit Griekenland. Daar had ik gelegenheid genoeg om te schrijven. Hier is de afleiding groter en kom ik er dus veel minder toe. Minder dan me lief is. Toen ik vorige week de was ophing vroeg ik me af hoe mensen als Charles Dickens, de gebroeders De Goncourt of Paul Léautaud dat deden. Niet dat ik me wil meten met de groten uit de Republiek der Letteren, maar je denkt weleens wat. Nu had Dickens een vrouw en ongetwijfeld huispersoneel, want geld genoeg, en dat laatste gold ongetwijfeld ook voor de Goncourts, maar Léautaud? Zou die ook weleens een eitje hebben staan bakken voor het ontbijt? 

Ik heb één keer een dichter een eitje zien bakken. Dat was Bert Schierbeek, ergens eind jaren zeventig in de keuken van vertaler Heinz Schneeweiss, toen ik daar na een uit de hand gelopen borrel de nacht noodgedwongen op de overloop had doorgebracht. Ik werd gewekt door luid gezang en dat bleek bakkende Bert te zijn, die voor die borrel had opgetreden in het Hof, bij een literaire avond van de stichting Bobby Kinghe. Kees Buddingh' trad daar ook op, maar die ging wijselijk na een glaasje whisky bij Heinz op tijd naar de Bankastraat.

De terugreis verliep naar wens, al hadden de vliegtuigen als gebruikelijk enige vertraging, maar ik had overstaptijd genoeg in Wenen. 's Morgens voor het vertrek bedacht ik dat ik, als ik tegen acht uur op Schiphol zou aankomen, helemaal geen zin zou hebben in nog een treinreis en dan een wandeling van het station naar huis. Er zijn wel taxi's aan het Dordtse station, maar die staan zo ver weg richting de Zwijndrechtse brug, dat ik, als ik die afstand in de andere richting loop, al halverwege ons huis ben. Ik heb via het internet dus maar een taxi voor de terugrit geboekt. Een ritje Schiphol - Dordrecht is ongeveer even duur als een maaltijd voor twee personen in het Griekse restaurant waar ik een paar dagen geleden met een vriendin at. Nu mag jij bedenken wie van de twee duur is.

Er is in de afgelopen twee weken, behalve de ellende in het Nabije Oosten en natuurlijk in Oekraïne, wel het een en ander gebeurd. Ik kreeg bericht van Roos dat Niko S., de sympathieke Nederlander die al veertig jaar op Skyros woont en met wie ik altijd wel een keertje uit eten ging als ik daar was, plotseling is overleden. Hoe oud hij precies was, weet ik niet, maar ongeveer van mijn leeftijd, denk ik. Als ik nog in Thessaloniki was geweest, zou ik naar Skyros zijn gegaan voor de begrafenis, maar vanuit Nederland was me dat een beetje te ingewikkeld.

Vorige week maandag moest ik naar de praktijkondersteunster van de dokter om te horen hoe mijn gezondheid er na de jaarlijkse controle voorstond. Die uitslag was goed, opmerkelijk goed, evenals na de jaarlijkse controle bij de cardioloog, die me donderdag belde om dat te vertellen. Ik kan dus gewoon blijven doordrinken. Niet dat ik dagelijks in katzwijm lig, je weet, ik ben een gematigd mens, maar als ik na de sigaar ook de borrel zou moeten missen, en niet te vergeten het eten van kaas, dan zou ik vermoedelijk rijp zijn voor het gesticht.

Afgelopen woensdag ging de wasmachine kapot en die bleek niet meer te repareren. Nu ja, dat kon wel, maar die reparatie zou bijna even duur zijn als een nieuwe machine. Gelukkig hebben we in Dordrecht de onvolprezen firma Molenaar, befaamd om de goede service, dus de volgende morgen stond er al een nieuwe. Een Siemens dit keer. Ik ben benieuwd hoe lang hij het gaat volhouden. De Miele die jij meebracht uit Duitsland heeft het in het totaal 26 jaar volgehouden en de Bosch daarna precies de helft. Ik heb er vijf jaar gratis garantie op, want Siemens jubileert. 

Dezelfde woensdag viel de vulling uit de kies die morgen moet worden getrokken. Ik heb Thomas de tandarts gebeld, die na een blik op de foto's concludeerde dat het wel tot morgen kon wachten, tenzij ik er pijn aan kreeg. Morgen dus. Ik zit er niet op te wachten, maar gezien de staat van de wortels heeft opnieuw vullen geen zin. Het is bovendien een zinloze kies, want hij zit boven het gat van een kies die er al vele jaren geleden uit is gegaan. Nog bij tandarts Struivig de Groot ('even flink zijn'). Eigenlijk zou het beter zijn om een kunstgebit te nemen, mijn ouders hadden dat al zo rond hun vijftigste, maar dan raak ik dat mooie spleetje tussen mijn twee voortanden boven kwijt en dat is zo'n beetje mijn handelsmerk.

Om alle ellende in de wereld te vergeten ben ik gisteren met Lé naar de presentatie van de nieuwe clip van Ilona Snip (Thisgirlslife) geweest. Dat gebeurde tijdens een optreden van haar met een koor in de Trinitatiskapel. Een prachtig gebouw met een slechte akoestiek, maar dat mocht de pret niet drukken. Ilona is een geweldige zangeres en liedjesschrijfster en de combinatie met dat koor (ik meen van de Vocal Harmony Academy hier in Dordrecht) was erg geslaagd. Daarna werd het uiteraard het terras van Visser. Het is nog steeds heerlijk nazomerweer en wat mij betreft mag dat nog even zo blijven. In de tuin zag ik vandaag nog wat koolwitjes om de vlinderstruiken fladderen, en er staat nog van alles in bloei. Ik zie alleen alweer op tegen de wintertijd die eind van de maand ingaat, waarna het 's avonds weer veel te vroeg donker wordt. Wanneer wordt aan die onzin nu eens een einde gemaakt?

Ik heb trouwens nog een nieuwtje: ik heb een eigen website, keesklok.nl, die ik vooral wil gebruiken om mijn boeken onder de aandacht te brengen. Ik heb hem niet zelf gebouwd, ik zou niet weten hoe dat moest, maar Cees Kloosterman heeft hem voor me gemaakt. Een fraai ontwerp, mag ik wel zeggen. Een dezer dagen gaat hij me leren hoe ik hem moet bijhouden. Jaren geleden, toen ik een pagina had bij de KPN, deed ik dat met een programma dat Cyberduck heette, maar of die eend nog in de running is, weet ik niet. Ik hoor het wel van Cees.

In gedachten, altijd,

Kees

Dordrecht, 9 oktober 2023

Foto: auteur

Pringipos

Warnaar drinkt koffie in Pringipos, een café waarvan het interieur hem doet denken aan de Belle-époque, aan de eeuw van zijn overgrootouders. Mensen die hij alleen kent van gekartelde zwartwit foto's. Hier liepen de groten der aarde in en uit, toen Thessaloniki een wereldhaven was met de hele Balkan als achterland. Hij stelt zich Mustafa Kemal voor, de latere Ataturk, geboren aan de overkant, die met vrienden een raki komt drinken. Misschien heeft sultan Abdul Hamid II, voor hij door de Jong-Turken werd afgezet en huisarrest kreeg in de Villa Alatini, het barokke paleis aan de Koningin Olga-boulevard, hier ook weleens gezeten. 

Warnaar droomt zich terug in de tijd. Hij hoort het geratel van karren in plaats van het geraas van auto's die zich door de Apostel Paulusstraat naar de benedenstad haasten. Een akoestische ramp, vooral als hij buiten op het terras zit. Hij hoort de klank van de vele talen die doorheen de stad wervelden: Turks, Grieks, Bulgaars, Servisch, Ladino, de taal van de talloze joodse inwoners. Hij denkt aan de veranderingen die de eeuw van zijn ouders zou brengen en die de stad haar eigentijdse karakter zouden geven. Hij denkt aan het drama van de joodse gemeenschap, door de nazi's gedeporteerd en grotendeels omgekomen in de vernietigingskampen.

Hij denkt aan de wandeling die hij straks zal maken, de helling af naar de triomfboog van keizer Galerius en de resten van zijn paleis bij het Navarinoplein. Daar, in een ander café, zal hij met oude vrienden nieuwere herinneringen ophalen.

Foto: auteur

Naamdag

Lieve Stella,

Iedere brief lijkt ik wel met een rampbericht te kunnen beginnen. Nu weer Libië, duizenden doden door de storm Daniël, maar ik begin toch maar gewoon met wat huishoudelijke berichten. Ik ben net even naar Dimitri, de eigenaar van Konaki, gelopen om een tafeltje te bespreken voor vanmiddag. Dan ga ik er eten met Socrates en Anastasia. Er hangt ook een klein wasje buiten, maar daarvoor moest ik eerst naar de super, want van de knijpers die ik een paar jaar geleden hier heb achtergelaten hingen er nog maar zes aan het rekje en daar zijn er inmiddels vier van kapot gegaan door plastikmoeheid, vermoed ik. Ik heb nu maar houten genomen, eerlijk vervaardigd door de boeven in de gevangenis van Korydallos. 

Zo, dat was het belangrijke nieuws. Nu de rest. De vlakte van Thessalië staat nog steeds onder water, niemand heeft nog een idee van het aantal slachtoffers, maar er wordt in ieder geval een onbekend aantal arbeidsmigranten vermist, als ik het nieuws goed heb begrepen. Ook zouden de plaatselijke autoriteiten een paar dijken (die er dan toch blijken te zijn) bij Karditsa hebben doorgestoken, zonder overleg met Athene, om te voorkomen dat de stad onder zou lopen. Daardoor zou nu de hele vlakte onder water staan. Door die narigheid is er in het nieuws hier minder aandacht voor de aardbeving in Marokko en de ramp in Libië.

Goed dat hier wifi is, hoewel niet altijd even stabiel, en dat ik daardoor naar de Nederlandse radio kan luisteren. Ruzie in de Partij voor de Dieren. Vervelend voor mevrouw Ouwehand, maar dat krijg je als je te doen hebt met onverzettelijke principiëlen. Het lijken me daar ook een soort gelovigen, een SGP voor de dieren, net zoals je vroeger de communisten had. Lees Het geloof der kameraden van Karel van het Reve, dan weet je alles. 

In Nederland denken ze wanneer ze horen dat je naar Griekenland gaat direct aan vakantie. Dat je je tijd verknoeit met bakken aan een strand, in het gelid met vele anderen, onder zo'n maffe, rieten parasol en op zo'n duurbetaald bedje. Er zijn ongetwijfeld mensen die dat heerlijk vinden, maar mij is het een gruwel. Ik ga ook niemand meer uitleggen dat ik hier voornamelijk ben om te werken en zaken te regelen. Er is altijd wel iets met de belastingdienst en dus met de boekhouder, ik moet materiaal verzamelen voor mijn columns in het Griekenland Magazine, lezingen voorbereiden en, zoals altijd, flink lezen. Af en toe zie ik vrienden of familie en eind van de middag ga ik naar de kroeg, net als in Nederland, maar het grootste deel van de dag, zeker in de ochtenduren, zit ik voor of achter de computer. Wat is het eigenlijk, voor of achter? Er is voor beide wat te zeggen. Een enkele keer kijk ik naar een film of documentaire, meestal ook in het Tijdelijke Schrijfhuis, of ga ik naar een lezing.

Maandagavond was er in de Kentriki Dimotiki Vivliothiki (wij zouden zeggen de Openbare Bibliotheek) een avond gewijd aan het werk van Anestis Evangelou (1937-1994), de dichter die we leerden kennen toen we, samen met Sofronis Hatzisavvidis, werkten aan dat speciale nummer van Kruispunt over de geschiedenis en literatuur van Thessaloniki dat in 1992 verscheen. Anestis was toen al ernstig ziek, hij worstelde al een paar jaar met kanker, maar toch ontving hij ons thuis in Oreokastro en leverde hij enkele gedichten voor Kruispunt. Wij hebben altijd contact met zijn weduwe, Dina, gehouden en ook na jouw overlijden is dat contact blijven bestaan, al zie ik haar maar weinig. Ze reist veel en is vaak bij haar kinderen in het buitenland, dus deze avond was een gelegenheid haar even te zien.

De avond werd, als ik het goed heb begrepen, georganiseerd door de plaatselijke gedichtenleesclub en voorgezeten door de dichter Tolis Nikiforou. Een filologe, Triada Emmanouilidou, hield een vertoog over het werk van Anestis, dat steeds werd onderbroken om als voorbeeld van wat ze zei een gedicht te horen, dat iemand van die club dan voordroeg. Dat maakte het afwisselend en levendig. Er werd ook een korte documentaire over en met Anestis vertoond, die ik overigens al eens heb gezien bij de ERT-3. Dina gaf hier en daar wat achtergronden en een vriend van Anestis, de dichter Yiannis Karatzoglou, haalde herinneringen op. Het was allemaal in het Grieks, maar ik kon het goed volgen. Een welbestede avond, waarna ik een taxi heb genomen naar huis om het bij Konaki allemaal verder te verwerken. 

Ik heb me tussen alle bedrijven door ook weer eens op de koloniale geschiedenis gestort. Die blijft boeien. Ik lees op het ogenblik Daar werd wat gruwelijks verricht door Reggie Baay. Een studie over de slavernij in Nederlands-Indië en de rol van de Nederlanders daarin. Een boek waar je niet vrolijk van wordt. Merkwaardig dat tijdens mijn studie geschiedenis, waarin ik mij potdomme uitgebreid met Nederlands-Indië heb beziggehouden, nauwelijks werd gerept over slavernij in de Oost. Ja, de herendiensten kwamen aan de orde, Daendels met zijn Postweg, het Cultuurstelsel, de Ethische Politiek, enfin, de traditionele onderwerpen, uiteraard ook de Atjeh-oorlog, maar de slavernij bleef in het vage gehuld. Dat was iets waar inheemsen en vreemde oosterlingen zich mee bezighielden, maar Nederlanders? Daarover werd vooral gezwegen, zeker in de schoolboeken. Daarin was het (en is het) wat de slavernij betreft overweldigend de West. Ik ben dus heel wat aan het bijleren, want ik heb ook direct maar een paar andere studies van Baay aangeschaft.

Ik ben ook weer af en toe aan het dichten. Je weet, gedichten bedenk je niet, die ontstaan spontaan in je hoofd, waarna ze weer verdampen, net als dromen, tot er weleens een eerste regel naar buiten komt, waarna de rest van het gedicht, zoals bij een soort geboorte, uit je kop stroomt. Dan hoef je dat alleen maar op te schrijven en zonodig een tikkie bij te schaven. Daarna moet het een tijdje 'rijpen' en dan zie je vanzelf of het gelukt is of niet. In het laatste geval gooi je het gewoon weer weg. 

Zo gaat het althans bij mij en zo is er in de afgelopen weken een klein reeksje gedichten ontstaan. Het gebeurt weleens meer en soms ook heel lang weer niet, maar als ik wat 'in voorraad' heb, vraag ik me altijd af wat ermee te doen. Er komen twee van die gedichten in het najaarsnummer van Ballustrada, mijn favoriete literaire tijdschrift, maar ik heb na het publiceren van ongeveer dertig boeken, waaronder vijf 'officiële' dichtbundels eigenlijk helemaal geen zin meer om bij de redacties van allerlei andere literaire tijdschriften te gaan leuren, dus ik houd ze onder me of ik zet er af en toen eentje op Facebook. Beroemd en rijk hoef ik er niet meer van te worden. Iedereen in Dordrecht, de navel van de wereld, weet wel zo'n beetje wie ik ben, ik trek al een paar jaar van Drees en wie trouwens denkt van de poëzie rijk te kunnen worden is niet goed bij het hoofd. Ik leg ze wel voor aan de Dordtse Dichterskring, een prettig gezelschap waarin wij elkaars gedichten proberen op te stoten in de vaart der letteren en dat alles bij een aangenaam glaasje wijn.

Ik bedenk nu ineens dat het vandaag in Griekenland mijn naamdag is: Άγιος Κορνήλιος ο Εκατόνταρχος. De heilige Kornelis. Je moeder belde me ieder jaar om χρόνια πολλά (vele jaren) te wensen. Dat was lief van haar, maar gelukkig ben ik een Hollander die niet aan naamdagen doet, anders zou ik alweer een feestje moeten geven.

In gedachten, altijd,

Kees

Thessaloniki, 13 september 2023.

Foto: auteur

Vrolijke noot

Lieve Stella,

Op het nieuws horen we niets dan rampspoed. Vanmorgen vroeg al berichten over een zware aardbeving in Marokko, in Thessalië in Griekenland is vorige week in twee dagen tijd evenveel regen gevallen als normaal in drie jaar, zodat de hele vlakte rond Karditsa onder water staat, en de oorlog in Oekraïne gaat ook almaar door. In Dordrecht is weer een goede bekende veel te jong plotseling overleden en is het nog warmer dan in Thessaloniki, waar het vandaag 28 graden wordt. 

Dat is niks vergeleken met de smerigheid die de chemische industrieën in de buurt van de Merwestad jarenlang hebben uitgestoten, al moeten we dat wel in het Nederlandse perspectief zien. De lucht boven vrijwel geheel Nederland wordt al vele jaren vergiftigd door de uitstoot van allerlei fabrieken in binnen- en buitenland. Toch leven we, als we het gezucht van de boven ons gestelde Autoriteiten mogen geloven, ieder jaar gemiddeld langer, wat leidt, zegt men, tot een vergrijzing die voor onvoorstelbare problemen gaat zorgen. Misschien moeten we de oudjes dan eindelijk maar eens van de pil van Drion voorzien met daarbij een wervende gebruiksaanwijzing.

Ik dacht: laat ik mijn brief eens met een optimistische noot beginnen. Het heeft tenslotte weer even geduurd sinds ik je heb geschreven. Dat kwam vooral doordat ik het idee had om het maar bij vijftig brieven te laten voor een boek, maar nu denk ik dat er misschien nog wel een paar bij kunnen, want ik mis het schrijven aan je. Vraag me niet waarom, antwoord krijg ik nooit, het is nogal verslavend, denk ik. Daarbij komt dat ik het in de maanden tussen mijn voorjaarsverblijf in Thessaloniki en nu nogal druk heb gehad. Veel wandelingen met toeristen, veel onderzoek gedaan in het archief, veel gelezen voor boekbesprekingen en die ingesproken of opgeschreven. Dat hoeft toch allemaal niet, zou je zeggen, maar het hoeft wel. Van stilzitten krijg ik jeuk en jeuk is erger dan kiespijn.

Ik ben hier al bijna een week, opnieuw in mijn pied-à-terre in de Akropoleos. Ik zit hier ruim en rustig, maar voor mijn rug zou het beter zijn als ik iets in de benedenstad zou zoeken. Al die hellingen die ik af moet over gruwelijk slecht, nee helemaal niet onderhouden trottoirs vol gaten en kuilen. Gelukkig heb ik mijn derde been en moet ik zeggen dat de rug zich nog goed houdt. De PRF-behandeling die ik een paar weken geleden heb gehad lijkt voorlopig effectief. Behalve als ik op die traditionele kafeneionstoelen in Odysseas moet zitten. Daar krijg je normaal gesproken binnen de kortste keren al een blikken reet van, maar ook voor de rug zijn ze een ramp. Toch blijf ik hier zitten voor zolang als het kan, want inmiddels ben ik na acht jaar aan deze buurt gehecht en zijn een supermarkt, een prettig restaurant en vier apotheken in een straal van honderdvijftig meter om me heen toch wel erg handig. Ook de taxi's zijn nog heel betaalbaar. 

De heenreis was nogal avontuurlijk. Ik had in Zürich drie kwartier overstaptijd, maar het vliegtuig uit Amsterdam vertrok met ruim drie kwartier vertraging. Schiphol, nietwaar? In de lounge was het aangenaam toeven, maar bij de gate begon het gedonder al. Tot tweemaal toe werd die gewijzigd, maar dat even omroepen was te veel gevraagd. Iemand ontdekt op een gegeven ogenblik toch wel dat het bord bij de gate is veranderd en dan slaat de kudde vanzelf wel op hol. Eerst dus B17, daarna B23 en vervolgens B35. Aan boord bij Swiss Air was de bediening uitstekend, maar daarvoor heb ik dan ook weken overgewerkt. 

Ik had mij al neergelegd bij een nachtje Zürich, maar zodra we waren geland stond beneden aan het toestel een mevrouw met een busje me op te wachten en werd iemand het ruim in gestuurd om mijn koffer eruit te vissen. Ik werd rechtstreeks naar het wachtende toestel van Air Baltic gebracht, alwaar de bediening opnieuw smetteloos was. Het eten was, zeker voor vliegtuigbegrippen, zeer smakelijk, ze bleven wijn aanslepen en bij vertrek kreeg ik een aardig voorraadje Zwitserse chocola mee 'voor thuis'. Ik had ook nog een fatsoenlijk rijdende taxichauffeur in plaats van de gebruikelijke hoogvlieger, maar net als de vorige keer was ik iets te laat thuis om de super nog te halen.

In mijn bagage zat kennelijk slecht weer, want de eerstvolgende drie dagen hadden we af en toe een regenbuitje en viel de temperatuur wat tegen. Nu is het weer hoog zomer, maar we zijn deze week wel door het oog van de naald gekropen, want nog geen 150 kilometer zuidelijker woedde een bijbels noodweer in Thessalië met als gevolg dat een groot deel van de vlakte rond Karditsa, goed voor meer dan twintig procent van Griekenlands agrarische productie, onder water staat en de schade enorm moet zijn. Ook op het schiereiland Pilion, zo'n beetje het paradijs op aarde, zijn de verwoestingen groot. Iemand die ik daar ken zette foto's op Facebook die er niet om liegen. Zoals gewoonlijk waren de autoriteiten in het geheel niet voorbereid, met als lichte verschoning misschien alle voorgaande ellende met de talloze bosbranden. In ieder geval waren de mensen in de getroffen gebieden lange tijd op zichzelf aangewezen. De televisiebeelden doen je beseffen hoe het in Zeeland in 1953 met de watersnoodramp moet zijn geweest, maar daar hadden we in ieder geval nog Bernhard in een helikopter, Juliana op kaplaarzen en reddingswerk dat snel op gang kwam. 

De gevolgen zullen nog heel lang te merken zijn, vrees ik. Vaso, die een paar dagen bij haar ouders was, kon vandaag niet met de trein terug naar Athene. Vanwege de overstromingen is er geen openbaar vervoer tussen de grootste stad van Noord-Griekenland en de hoofdstad, op het vliegtuig na, dus daar zit ze nu in, want maandag moet ze weer op haar werk zijn. Alexis zou haar in eerste instantie met de auto ophalen, maar de doorgaande wegen staan ook onder water. De Pinios, die ook nog eens door dat nauwe dal bij Tempi moet, kan het allemaal niet aan. Zelfs delen van Larissa staan onder water, want in een land waar regen voorheen zeldzaam was, zijn dijken een niet alledaags verschijnsel, al is het de vraag of die het bij zo'n enorme hoeveelheid regenwater zouden hebben gehouden.

Rampen of geen rampen, afgelopen woensdag hebben Savvas en ik in Ambelos onze verjaardagen gevierd met een etentje voor naaste familie. Het was goed om een aantal familieleden, soms na jaren, weer eens te zien, maar het maakt ook wat melancholisch. Er zijn al zoveel mensen weggevallen dat je je afvraagt, als ik naar de foto kijk die Vaso op Facebook heeft gezet: wie van ons is er volgend jaar om deze tijd nog? Neef Pericles is ook al weer twee jaar weduwnaar en Savvas was bijna aan covid bezweken, maar gelukkig gaat het weer goed met hem, al is hij nog steeds wat hees. En ik zit tegen die liesbreukoperatie aan te hikken, waarvan iedereen zegt dat het niets voorstelt. Dat zeiden ze ook tegen Kees Buddingh' toen die een routine-operatie aan zijn darmen moest ondergaan. Twee dagen later was hij dood. Je ziet, met een vrolijke noot beginnen is met een vrolijke noot eindigen. Ik geloof dat ik maar eens op zoek ga naar een taxi voor de kroeg. 

In gedachten, altijd,

Kees

Thessaloniki, 9 september 2023.

Foto: auteur

Eén-nul achter

Warnaar zit met een boek in een café in een Griekse studentenstad. Een tafel verder zit een kleine man, verdiept in zijn telefoon. Hij pakt zijn boek op en leest verder. Op dit uur van de dag is het café een oase van rust, midden in het centrum van de stad. Het academisch jaar staat op het punt te beginnen. Overal jonge mensen met rolkoffers op straat. Studenten die terugkeren naar de stad of er voor het eerst hun weg moeten zoeken. Er komt een echtpaar binnen dat de man aanspreekt. In het Hebreeuws. Warnaar herkent de taal, maar verstaat niets.

Na een uitvoerig gesprek verlaat het echtpaar het etablissement. De man spreekt hem aan. Wat is dat voor boek dat u leest? Warnaar legt uit dat het een pas verschenen roman van een Nederlandse auteur is, die binnenkort grote indruk gaat maken. Althans dat hoopt hij. De schrijver komt niet uit Amsterdam en zit niet bij een grachtengordeluitgeverij. Dan sta je in de Republiek der Letteren automatisch met één-nul achter.

De man geeft Warnaar een pamflet met uitleg over een schilderijententoonstelling. Die houdt men regelmatig in dit café. Er hangt een verzameling kleurrijke aquarellen. 'Bent u de schilder?' vraagt Warnaar. Dat blijkt zo te zijn. 'Daarom ben ik hier vrijwel dagelijks', legt de man uit. Dan wordt de aandacht afgeleid door een groepje studentes dat lachend binnenkomt. Eén van de meisjes blijkt de man te kennen. Ze leidt de groep langs de aquarellen, terwijl Warnaar betaalt en afscheid neemt.

Foto: auteur

Aan de kant

Warnaar gaat graag door zijn collectie historische foto's. Je zou er haast van gaan denken dat vroeger alles beter was, de lijfspreuk van menig oudere. Was het echt beter, dat ziekenfonds, met die man die wekelijks aan de deur kwam voor de contributie, en de meer bedeelden en ambtenaren 'particulier' verzekerd? Misschien, denkt hij. Hij herinnert zich het ogenblik dat zijn vader ambtenaar werd waarna ze terecht konden bij een bekwame en vriendelijke tandarts in plaats van de onbeschofte bullebak waar ze voorheen patiënt waren. Over de bullebak ging het gerucht dat hij in de oorlog fout was. Hij kwam in ieder geval uit Friesland. 

Hij herinnert zich dat hij als kind weleens naar de drogist moest om gaspenningen. De gemeente had zijn eigen gasfabriek, een grauwe kolos aan de haven. Soms waren de penningen op zondag op en moest het petroleumstel eraan te pas komen. Die drogist was een vreemde man. Als zijn moeder Warnaar om een dweil stuurde, zei hij 'neem mijn vrouw maar mee.' Een grap die Warnaar als kind niet begreep. Hij zag er uit als een drogist: bleek, mager en altijd in een grauwe stofjas.

Hij ziet de villa's, waar nu kleurloze jarenzestigflats staan, de bomenrijen die voor een 'ontsluitingsweg' zijn gekapt, het charmante fin-de-sciècle postkantoor waar nu een lullig ogende kolos staat waarin een warenhuis en een kledingzaak. Ze reden nog overal met paard en wagen. Later kwamen daar auto's bij. Als ze op straat voetbalden moesten ze daar even voor aan de kant.

Foto: archief auteur

De brug op!

In de kroeg vraagt iemand hem in welke eeuw hij het liefst zou willen leven als hij kon teruggaan in de tijd. De 18e, antwoordt hij. De contouren van het moderne Europa waren toen al aardig duidelijk met de opkomst van de Verlichting, maar de samenleving was nog niet toe aan de knellende zeden van het Victoriaanse tijdperk, een eeuw later. Ook het ruwe, nietsontziende kapitalisme, waarvan het neo-liberalisme in zijn ogen de recentste uitwas is, moest nog op gang komen. Hij voegt er aan toe dat hij in dat geval wel stinkend rijk zou willen zijn en kerngezond. Creperen tussen het crapuul lijkt hem weinig aantrekkelijk.

Warnaar biedt de vragensteller, een jongeman van tegen de veertig, iets te drinken aan en vertelt een anekdote uit de Londense dagboeken van James Boswell. Die had er schik in om het 's nachts op een van de Londense bruggen te doen, ondertussen genietend van het ruisen van de Thames. Naast hoertjes had hij een voorkeur voor actrices, wat in de 18e eeuw ongeveer synoniem was. Althans bij Boswell, die nog een tijdje rechten studeerde aan de Utrechtse universiteit. Daar had je, toen Warnaar student was, het James Boswell Instituut waar studenten en hoogleraren hun steenkolen-Engels, of een andere weggezakte taal van de middelbare school, konden verbeteren.

Een paar keer liep Boswell syfilis op en moest hij een kwikbehandeling ondergaan, waarover hij zich hevig beklaagde. Naar de opvattingen van die tijd was het oplopen van een geslachtsziekte altijd de schuld van de vrouw.

Feiten

Hij heeft sinds lange tijd weer eens Indiaas gegeten. Tijdens een uitje van de Warnaars in Leiden. Wat jammer toch dat het met een Indiaas restaurant in Dordrecht maar niet wil lukken, denkt hij. Waarom is hem een raadsel. Zou het kunnen dat er op bepaalde panden geen zegen rust? Hij herinnert zich café De Poort van Kleef. In een pand gebouwd door een neef van grootvader Warnaar. Hij kwam er weleens als student, maar de zaak liep niet over van drukte en gezelligheid en op een gegeven ogenblik, het verbaasde hem niet echt, sloten de deuren.

Later zat er een Griek die met pensioen ging en wiens opvolger, om een reden die hem nooit duidelijk is geworden, de boel failliet liet gaan. Na een tijdje volgde een Koerdisch restaurant met een goede keuken, maar van de ene dag op de andere waren de Koerden de noorderzon achterna. Hij loopt er regelmatig langs, maar heeft tot op heden geen leven meer weten te bespeuren.

'Aardstralen', zou een bekende zeggen, maar in dat gelul gelooft hij niet. Evenmin als in die astrologische kletskoek waar de mensheid al eeuwen lang mee wordt doodgegooid. Het is puur toeval dat zijn oudste zwager, jarig op dezelfde dag als hij, karakterologisch nogal wat trekken met hem deelt. In de oudheid was astrologie een leuke hobby van de Perzen die bijdroeg aan onze, nog steeds beperkte, kennis van het heelal. Warnaar is vooral van de feiten. Feit is dat Dordrecht nog altijd een Indiaas restaurant ontbeert.

Foto: auteur

Te veel van het erge

Al scrollend stuit Warnaar op een foto van drie dichters van zijn generatie. Dikbuikige mannen poserend in t-shirts en korte broeken. Het tegendeel van wat hij zich als scholier bij een dichter voorstelde: een verstrooide intellectueel in een tweedjasje, sigaret, sigaar of pijp in de aanslag. Een onzinnig idee natuurlijk, dat weet hij ook wel, maar lang niet zo stuitend, ja zelfs abject, als de kleding van deze kerels. Het excuus zal het zomerweer zijn. Hij neemt zich voor om, als een dichter zo gekleed op het toneel verschijnt bij een letterkundig evenement, de zaal te verlaten teneinde zich innerlijk te versterken aan de bar. Te veel van het erge is te veel.

Als student interesseerde kleding hem weinig, maar met duidelijke grenzen: nooit een korte broek, nooit een t-shirt en absoluut nooit een mouwloos hemd. Toen hij zijn vrouw (afkomstig uit een cultuur waar men zich doorgaans zorgvuldiger kleedt dan de vaak in lorren gehulde Nederlanders), leerde kennen, dacht ze dat hij een straatarme, aan lager wal geraakte academicus was. Vanwege, naar ze later zei, de povere combinatie van zijn jasje, broek en schoenen. Hij weet dankzij haar tegenwoordig beter.

Enkele jaren geleden bezocht hij een verhalenfestival in het indrukwekkende, achttiende eeuwse pand van een kunstgalerie. In het publiek bevond zich iemand die voor de gelegenheid ongegeneerd een felkleurige, korte broek had aangetrokken. Zoals de dichters op die foto een belediging zijn voor hun publiek, zo was deze figuur een belediging voor de schrijvers. Een Nederlander snapt dat niet.

Foto: auteur

Klimaat

Warnaar zal de laatste zijn om de klimaatverandering te ontkennen, maar hij wordt zo langzamerhand beroerd van de moralistische zeloten die het milieu aangrijpen om hun ideeën aan de samenleving op te leggen. Het dwangmatige geroep dat 'vegan' het klimaat gaat redden en dat je in feite een asociaal bent als je je niet tot die manier van eten bekeert. Het drijft hem naar de slager, ook al is hij niet echt dol op vlees. Hij heeft liever een visje of zeevruchten.

Vliegschaamte, iets wat je geacht wordt te hebben als je een vliegtuig neemt, kent hij niet. Hij heeft het niet op vliegen en neemt liever de trein, maar als hij binnen een uur of drie op zijn bestemming kan zijn, in plaats van drie dagen in een trein te zitten, is de keuze snel gemaakt. Wel business class tegenwoordig, hij is het opeengepakt zitten, met te vaak een obesische figuur in de middenstoel of een krijsende baby twee plaatsen verderop, langzamerhand wel zat. Hij vindt dat hij de leeftijd heeft om zichzelf af en toe een beetje te verwennen.

Hij denkt aan zijn moeder die, als jonge meid voor de oorlog, met haar zussen de fiets nam als ze een dagje naar het strand gingen. 's Morgens vroeg van Dordrecht naar Kijkduin en 's avonds weer terug. Op stevige 'omafietsen' zonder versnelling en op het strand met een degelijk, zwart, veel huid bedekkend zwempak aan in plaats van lekker in je blote reet. Dat waren nog eens tijden!

Foto: auteur