zondag, mei 27, 2012

Familiegeschiedenis


Deze week was ik regelmatig in Thessaloniki. Niet lijfelijk, maar lezend in The Thread van Victoria Hislop. Een aangrijpende historische roman die zich in Saloniki afspeelt. Ik moest denken aan het gastcollege dat ik vorig jaar in Amsterdam gaf onder de titel De metamorfose van Thessaloniki (http://kees-klok.blogspot.com/2009/09/de-metamorfose-van-thessaloniki.html). Die gedaanteverwisseling, die zowel het uiterlijk van de stad als de bevolkingssamenstelling betreft, is het decor waartegen de familiegeschiedenis van Katerina en Dimitris zich afspeelt. Vanaf 1917 tot in de jaren negentig van de vorige eeuw.

Die familiegeschiedenis, hoe fictioneel ook, is voor een deel de geschiedenis van mijn Griekse familie. Vanaf de verdrijving van mijn schoonouders uit de Pontos in noordoost Turkije (kinderen nog, van dezelfde generatie als Katerina en Dimitris uit het boek) tot en met de onderdrukking in de tijd van het kolonelsbewind, die Stella aan den lijve heeft ondervonden. Al lezend herinnerde ik mij verhalen over wapens voor de ELAS, het linkse verzet, die Stella's grootouders voor de Duitsers verborgen hielden op de boerderij in Theodósia. Over de moord op oom Demosthenes door de fascisten in de burgeroorlog. Over de vlucht van mijn schoonvader voor diezelfde fascisten en uiteindelijk zijn ballingschap op het beruchte rotseiland Makronissos. Ze zouden allemaal onderdeel van The Thread kunnen zijn.

Dat het in het boek om fictie gaat, zij het gebaseerd op een gedegen detailkennis van de geschiedenis, blijkt tegen het einde, waar de gevolgen van de aardbeving van 1978 sterk worden overdreven. Daar is geen enkel bezwaar tegen, want het komt de dramatiek van het verhaal ten goede en een historische roman is geen geschiedenisboek, al wordt dat weleens vergeten. Zo herinner ik mij de domme reacties van Griekse nationalisten op Birds Without Wings van Louis de Bernières (http://www.literairnederland.nl/2005/10/17/3087/), die te keer gingen omdat hij de geschiedenis zou hebben vervalst. Als er sprake is van vervalsing van de Griekse geschiedenis, dan wel door de nationalisten. Hun mythologie is nog steeds dominant in de geschiedenisboeken van de lagere en middelbare scholen in Griekenland.

De hoofdpersonen in The Thread leven van crisis naar crisis en iedere keer is het maar weer de vraag of ze die te boven komen en tegen welke prijs. Uiteindelijk beleven Katerina en Dimitris een ogenschijnlijk gelukkige oude dag, maar wel een die wordt overschaduwd doordat hun kinderen noodgedwongen hun heil in het buitenland moesten zoeken. En door de pijnlijke herinneringen aan de deportaties van bevriende buren. Eerst de islamitische familie Ekrem in 1923 naar Turkije en daarna de holocaust, die de joodse familie Moreno, waarmee ze diep verbonden waren, uit hun leven wegrukte.

Inmiddels staan de Grieken voor nieuwe beproevingen en weer zijn mensen als Katerina en Dimitris het slachtoffer van omstandigheden waar ze niet of nauwelijks greep op hebben. Veel Nederlanders staan met de voor hen typerende mengeling van superioriteitsgevoelens en griezelig gebrek aan kennis, gereed om de Grieken op hoge toon de les te lezen. Voor zij hun mond opendoen zouden ze eerst The Thread, in het Nederlands vertaald onder de titel Het kleine paradijs, eens moeten lezen.

Geen opmerkingen: