Toekomst

Ik sta aan de oever van de Mersey, die zich nabij de monding verbreedt tot hij voorbij New Brighton oplost in de Ierse Zee. Het is juli, maar het lijkt herfst. Een felle noordwestenwind, wolkenvelden, soms even de zon, maar dan weer een korte, striemende regenbui. Ik herinner mij het Engeland van de lange, warme zomers, terwijl ik in het oosten de schittering zie van de opslagtanks bij Ellesmere Port. Van zachte zomeravonden waarop ik hand in hand met Wendy L. door de lanen rond Hooton wandelde, die achter de donkere contouren liggen van Birkenhead, aan de overkant van de rivier.

We waren kinderen, kinderen met een toekomst. Van de hare weet ik niets. Alle contact verloren en misschien is dat maar goed ook, als ik zie wat de tijd met ons heeft gedaan. Geen spoor meer van het haar dat tot mijn schouders hing en met dat embonpoint heb ik wel wat weg van Mr. Pickwick. Laat alsjeblieft dat droommeisje mijn herinnering blijven, met die prachtige, lange benen en gulzige mond. Het weekeinde voor ik terug moest naar Nederland zou ze zich aan mij geven, maar de natuur greep in en de hoofdpijn was niet gespeeld.

Ik loop naar het monument voor de zeelieden die omkwamen in de Battle of the Atlantic. Herdenkingsplaquetten uit verschillende landen, ook van de Nederlandse marine en koopvaardij. Op de conferentie waar ik net vandaan kom, trok ik 's avonds op met George, eenennegentig, stoer als een eik en vol verhalen over de oorlog, waarin hij als achttienjarige werd meegesleurd. Bij het afscheid zeiden wij overtuigd 'tot volgend jaar.' Wij blijven kinderen met een toekomst.

Foto: auteur

Controle

Op de trots van ons vaderland, de luchthaven Schiphol, wordt gecontroleerd of ik niets bij mij heb waarmee ik in een vliegtuig kwade dingen zou kunnen uithalen. Ik moet door een soort doorlichtapparaat en word daarna gefouilleerd. De USB-stick om mijn hals blijft als gewoonlijk onopgemerkt, evenals het flesje vulpeninkt van meneer Herbin, waarmee ik deze woorden schrijf.

Die controle geeft een gevoel van veiligheid, maar dat is deels schijn. Opzienbarende gekken en engerds houd je zo wel buiten de deur, maar er blijft voor kwaadwillenden genoeg over om onheil te stichten. Zelfs als je passagiers naakt laat vliegen kan er fataal handgemeen ontstaan. Dat er relatief weinig fataals in de lucht gebeurt, duidt er op dat de kwaadwillenden onder ons veruit in de minderheid zijn.

Tijdens de vlucht zit een aantrekkelijk meisje tussen mij en haar vriend. De jongen legt een hand op de lonkende, blote knie van het meisje. Ik zou dat ook wel willen doen, maar dan ontstaat er krakeel. Ik kan die jongen wel wurgen met mijn broekriem, die mee mocht in de cabine, maar ik heb geen ideologie of geloof om zo'n actie te rechtvaardigen. Ook wil ik dat meisje geen verdriet doen en tijdig mijn bestemming bereiken.

Tempel der Beschaving

Sinds een paar dagen hangen er wat stukjes Schrijfhuis in de woonkamer: een deel van Stella's collectie keramiek. Ook heb ik er enkele meubeltjes neergezet die ik uit Griekenland heb laten overkomen. Herinneringen aan Stella die in een andere context aan een nieuw leven zijn begonnen.

Ik weet niet hoeveel jaren ik nog in dit huis zal kunnen wonen. Ik heb weleens gedacht aan verhuizen, maar het bevalt me hier, al is het huis stokoud en gebrekkig. De ladder stond angstwekkend te wankelen, toen ik Stella's zelfbeschilderde borden aan de muren spijkerde. Volgens de statistieken gebeuren de meeste ongelukken thuis. Iemand valt over de kat en breekt zijn nek. Iemand anders verdrinkt in bad. Iemand wordt geëlektrocuteerd door een broodrooster. Iemand sterft aan een hartaanval tijdens het voldoen aan de echtelijke plichten.

Straks ga ik de stad in om mijn uitgever te ontmoeten. Ik hoop dat hij zegt dat mijn nieuwste boek een succes gaat worden. Op een video van het Big Rivers festival zag ik Stella zitten in het publiek. Ja natuurlijk, een dubbelgangster, maar laat mij mijn illusies en wensen. Dat ik gezond oud word. Dat ik later mijn Gad's Hill Place koop, die charmante, bescheiden villa niet ver van het FC Dordrechtstadion, de Tempel der Beschaving. Dat ik in de liefde... ach ja, de liefde.  

Foto: auteur

De wereld rond

In negentienzesennegentig ging de tuin op de schop, zoals dat heet. Alle wildgroeiende struiken haalden we er uit en ik spitte het geheel door onkruid verstikte grasperk grondig om. Daarna kwamen er nieuwe bomen en planten in. Een laurier en een vervanger voor de oude, omgewaaide perenboom. Een deel van de tuin is bestemd voor kruiden en bloemen. Een deel is het domein van allerlei soorten onkruid. Nu en dan gaat de schoffel er doorheen, maar je moet de natuur ook wat gunnen.

In hetzelfde jaar bracht Haris Alexiou haar CD Yirizontas ton Kosmo uit (wat iets betekent als rond de wereld reizend). Ik speel hem regelmatig af. Op de hoes zit een sticker, waarop ik 'Stella Timonidou-Klok' heb geschreven. Het was een van de CD's die Stella bij zich had op haar kamer in het Albert Schweitzerziekenhuis, tijdens de laatste weken van haar leven. Als ik bij haar was, luisterden we naar haar lievelingsmuziek.

Ik ben meer van de droom dan van de daad. Ik zwerf vaak door het Engeland van mijn jeugd, hand in hand met een roodharig hippiemeisje. Ik logeer vaak met Stella op het eilandje in het meer van Ioannina, waar je door de hanen wordt gewekt, en soms haal ik op een terras in Lissabon herinneringen op met gestorven vrienden. Rond de wereld reis ik in de schaduw van de perenboom.

Foto: auteur

Afgedwaald

Hoewel er in al die jaren een vriendschap is ontstaan, spreken Rita en Sofia van Loxias mij en de andere stamgasten altijd aan met u. Dat schept enige afstand, maar onaangenaam is het niet. Het verbeeldt dat wij commanderen en zij dienen, al weten we allemaal dat, als puntje bij paaltje komt, zij de regie stevig in handen hebben. Rita, bijvoorbeeld, bepaalt de muziekkeuze. Die bevalt mij meestal wel, maar soms ook niet. Toch valt er aan een avond met veel te luide en niet bij het kafeneion passende salsa niet te tornen. Ook niet door de baas, die in zulke gevallen vriendelijk maar beslist wordt genegeerd. Gelukkig houdt Rita ook erg van goede, Griekse muziek en van Portugese fado's.

Het is een beetje een schijnheilige voorjaarsdag. Waar de zon is, is het aangenaam, maar in de schaduw is het koud. Het lijkt zomer, maar de Vardaris, die straffe wind vanaf de Balkan, houdt de echte zomer nog even op afstand. Ik verbaas mij over de korte broeken van groepjes vroege toeristen, maar de menselijke aanleg voor zelfbedrog zal hen wel doen geloven dat het een heerlijk warme dag is en dat er straks in de hoteltuin wordt gebarbecued. Ik vraag me weleens af wat er waar is van al die vakantieverhalen die aan het begin van het nieuwe schooljaar bij ons de ronde deden in de docentenkamer. Het was doorgaans geweldig, prachtig en schitterend, op het ongelofelijke af.

Op een olifant door een oerwoud moeten lijkt mij een onaangenaam zweterige en naargeestige ervaring. Ik heb het ook niet op al die enge beesten daar en op grote spinnen en vieze vliegjes. Iemand vertelde eens een jubelverhaal over een reis door Thailand. Het hoogtepunt leek het schijten over een balk, met een paar varkens eronder die de drollen meteen opaten. Dat was na zo'n rit op een olifant, meen ik. Ik heb prachtige foto's uit Thailand gezien en mooie reportages op de televisie, maar ik associeer dat land toch vooral met de seksindustrie: dat je een bloedmooie meid meeneemt naar je hotel en dat het tot je schrik een travestiet blijkt. Nee, als reizen dan toch moet, dan ga ik liever naar een eiland waar ze mij al jaren kennen: Skyros, beeldschone natuur, rust en ruimte en lekker vertrouwd.

Foto: auteur

Brieven aan Stella (52)

Lieve Stella,

Na maanden onderhandelen hebben de landen van de Eurozone een akkoord bereikt om een faillissement van Griekenland en een vertrek uit die Eurozone te voorkomen. Een dreigend faillissement dat voor een belangrijk deel het gevolg was van de contraproductieve aanpak van de financiële crisis volgens de dogma's van het neo-liberale geloof. Ik ben er nogal door geschokt. Het is niet alleen hetzelfde stompzinnige recept, waardoor de economische en sociale ontreddering nog groter zal worden, maar de voorwaarden zijn zo ontstellend hard, dat ik direct moest denken aan het Verdrag van Versailles van 1919, dat tegen het advies van topeconomen zoals John Maynard Keynes, vooral tot stand kwam uit wraakzucht. Nu kun je de situaties niet helemaal vergelijken, maar in beide gevallen werd een volk diep en onnodig vernederd. In combinatie met economische neergang kan dat leiden tot een politieke radicalisering en tenslotte tot een oorlog of burgeroorlog. In de traditioneel sterk verdeelde Griekse maatschappij, waarin een diepe kloof tussen links en rechts, is een burgeroorlog een reëel gevaar. Zeker omdat het land zijn geschiedenis nooit op een volwassen manier heeft verwerkt en in het politieke debat de emotie het doorgaans wint van de rede. Het lijkt alsof de Europese politici zich daar niet van bewust zijn, terwijl ze bovendien gevangen zitten in de tunnelvisie van het neo-liberalisme. Ik houd daarom mijn hart vast. Ik moet trouwens nog zien of de Vouli, het Griekse parlement, met dit akkoord instemt. Dat horen we morgen. Een ja betekent grote maatschappelijke onrust, een nee nog meer chaos en ontreddering.

Soms denk ik weleens: gelukkig hoeft Stella dit drama niet mee te maken. Al had ik je honderd maal liever bij mij gehad. Dan zouden we waarschijnlijk in Thessaloniki wonen en relatief goed af zijn geweest met mijn Nederlandse inkomen. Ik vrees echter dat jij je de ellende heel erg aan zou hebben getrokken. Hoe vaak je ook kritiek had op alles wat er mis is met het land: de incompetente en labyrintische bureaucratie, de corruptie, de dorpse mentaliteit van veel inwoners van Thessaloniki (en andere steden), je was wel zeer betrokken bij je vaderland. Erg gevoelig voor de minachtende blik waarmee veel Noord-Europeanen altijd naar Griekenland hebben gekeken. De stortvloed van hele en halve leugens en beledigingen aan het Griekse adres, in een groot deel van de media, zouden je recht in het hart hebben geraakt. Om niet te spreken van de problemen waarin de crisis vrienden en familie heeft gebracht.

Het was een merkwaardig contrast dit weekeinde. Terwijl de spanning rond Griekenland naar een kookpunt steeg, hadden we hier in Dordt het Big Rivers festival. Drie dagen vol muziek op negen podia verspreid door het centrum. Ik heb mij er volop ingestort, vanaf de pre-party in Merz op donderdagavond, tot de grande finale op zondag. Ik had het nodig. De afgelopen tijd werd ik vaak gebeld door de radio, met de vraag weer eens in de Griekse toekomst te kijken. Het was prettig een paar dagen afstand te kunnen nemen van de waan van de dag. Het was wel een aanslag op de lever en de algemene, lichamelijke conditie. Toch ben ik door al het lopen en dansen een kilo of twee kwijtgeraakt. Kan de dokter toch tevreden zijn.

Tussen het feesten door heb ik nog het Franse dagboek van A.F. Th. v.d. Heijden (Hier viel van Gogh flauw) gelezen en Lot van Chrétien Breukers. Allebei inspirerende boeken. Vrijdagmorgen heb ik, ondanks een zwaar hoofd en een hardere fluittoon in mijn oren dan normaal, een kistje planten gehaald op de markt en die in de tuin gepoot. We hadden geluk met het weer. Vrijdag en zaterdag was het zomer. Zondag herfstig, maar droog. Ik herinner mij een totaal verregende Big Rivers, maar we hebben het nu al drie jaar op rij droog weten te houden.

Vrijdagmiddag werd de nieuwe literaire wandeling door Dordrecht (Literatour), waaraan ik ook heb meegewerkt, gepresenteerd. Het is een mooi uitgegeven boekje geworden, waarin jouw gedicht Mondscheinsonate bij Dordrecht is opgenomen. Je foto prijkt ook, met die van andere schrijvers die iets met Dordt uitstaande hebben, op de binnenflap, een geste van de redactie die ik zeer waardeer. Dordrecht heeft helaas geen stadsdichter meer, maar wel weer een interessante literaire wandeling en nu we het toch over de letteren hebben: op dertig augustus wordt Het is er niet van gekomen. Vijftig brieven aan Stella gepresenteerd. Een selectie uit eerdere brieven die ik je schreef. Henk van Trooyen heeft er weer een mooi boek van gemaakt. Voor het omslag heeft hij een foto van je gebruikt die ik ooit in Amsterdam maakte, toen we daar ergens eind jaren negentig logeerden.

Anderhalve week geleden is de verhuisboedel uit Thessaloniki bezorgd. Alles keurig volgens afspraak. Het heeft veel geld gekost, meer dan de waarde van de goederen, maar de emotionele waarde is onbetaalbaar. Het dienstbetoon was uitstekend. In Thessaloniki kwamen de verhuizers zelfs iets vroeger dan het afgesproken tijdstip. Alles werd uiterst zorgvuldig ingepakt. Ook in Nederland verliep het goed. Ik zag op tegen het naar boven sjouwen van een aantal dozen met boeken, maar de verhuizer vond het vanzelfsprekend dat hij dat deed. Ik heb nauwelijks ervaring met verhuizen, maar misschien is dat ook wel zo. Nu is het een kwestie van kleren- en boekenkasten reorganiseren. Ik kan niet alles bergen. Ik heb wat oude meubels weggeven en voor Griekse vervangen. Uit de hangkast gaat een en ander naar de kringloopwinkel, evenals een deel van het glaswerk uit de keuken. Ik heb een nieuwe boekenkast besteld, die geheel op maat en naar eigen ontwerp wordt gemaakt. Die kan ik nog net in de woonkamer plaatsen. Voorlopig ben ik er nog wel zoet mee, maar ach, het houdt me van de straat en je kunt niet ieder weekeinde Big Rivers vieren.

In gedachten, altijd,

Kees

Dordrecht, 14 juli 2015

Foto: auteur

Mier

Het is zo'n zeldzaam zwoele zomeravond. De langste dag is amper voorbij. Ik lees op mijn veranda, tot de zon ondergaat. Ik heb vandaag in de tuin gewerkt en veel kranten gelezen, vanwege de situatie in Griekenland, mijn tweede vaderland, dat door mijn eerste niet alleen in de steek wordt gelaten, maar ook nodeloos vernederd. Ik denk aan mijn haat-liefde-verhouding met de PvdA, de partij waarop ik vele malen stemde, maar even zovele ook niet. Ik denk aan de bloedeloze technocraten en griezelige gelovigen die in die partij nu de dienst uitmaken en verraad plegen aan alles waar Drees en Den Uyl voor stonden. Het komt tussen ons niet meer goed.

Ik zie de hele avond maar één zwaluw. De merel die ons altijd de nacht in zingt, is nergens te bekennen. De buurt lijkt in rust, tot een malloot luid claxonnerend voorbij stuift. Op zomerse dagen gaan de riolen open en zwermen hun bewoners uit als mieren bij dreigend onweer. Het wordt tijd naar binnen te gaan, voordat de muggen gaan steken. Na het lezen van de kranten heb ik gekookt voor mijn gasten. Ik houd niet van koken voor mijzelf, maar voor gasten doe ik het graag. Ik droom weleens van een eenzaam eiland, maar ik ben een gezelschapsmens. Misschien was ik ooit een mier of iets nog ergers.

De Grieken hebben gisteren gestemd tegen de absurdistische bezuinigingen die Europa eist van hun land, dat onder druk van zijn partners al volkomen kapot bezuinigd is. In Athene vieren ze feest. Er wordt al jaren gedanst op de rand van de vulkaan. Ik denk aan mijn Griekse familie en vrienden. Ik vraag mij af of ze meefeesten. Als ik de deuren en gordijnen sluit, zwijgt de merel nog steeds.

Crisis

Het is een uitzonderlijk warme dag. Hoewel, voor wie in de zomer op een Mediterraan strand ligt, is de temperatuur normaal. Hysterisch Nederland is natuurlijk weer in paniek. Op Radio 1 roept een opgewonden presentatrice iets over hitteplannen. Ze klinkt alsof ze in een seksfilm speelt. De NS past de dienstregeling aan, want o wee als rails en wissels oververhit raken. Wat vroeger geen enkel probleem opleverde, oogst nu betutteling en infantiliteit.

De hitte heeft ook toegeslagen in de Dordtse gemeenteraad. De oppositie is boos weggelopen. Zij voelt zich gepasseerd. Een jong mannetje van de coalitie reageert als slecht opgevoede puber. De burgemeester stelt voor voortaan 'de juiste woorden te kiezen.' Een wijs en diplomatiek man, daar kan de puber, die Martijn heet, maar dat zal toeval zijn, een voorbeeld aan nemen. De lokale pers spreekt van een crisis, want het is komkommertijd.

Ik zit in de schaduw onder mijn perenboom en laat de wereld aan gene zijde van de schutting voortwoeden. De poort op slot, een liter water onder handbereik, want dat moet van de minister, en het jonge poesje van de buren op schoot. Ook een puber, maar respectvol uitgekookt. Ze bijt zachtjes en deelt nu en dan met ingetrokken nagels een tik met haar poot uit. Ze weet dat een kattensnoepje haar beloning zal zijn.

Foto (van raam in de Grote Kerk, Dordrecht, geschonken door de familie Stoop): Kees Klok