Familiegeschiedenis

Deze week was ik regelmatig in Thessaloniki. Niet lijfelijk, maar lezend in The Thread van Victoria Hislop. Een aangrijpende historische roman die zich in Saloniki afspeelt. Ik moest denken aan het gastcollege dat ik vorig jaar in Amsterdam gaf onder de titel De metamorfose van Thessaloniki (http://kees-klok.blogspot.com/2009/09/de-metamorfose-van-thessaloniki.html). Die gedaanteverwisseling, die zowel het uiterlijk van de stad als de bevolkingssamenstelling betreft, is het decor waartegen de familiegeschiedenis van Katerina en Dimitris zich afspeelt. Vanaf 1917 tot in de jaren negentig van de vorige eeuw.

Die familiegeschiedenis, hoe fictioneel ook, is voor een deel de geschiedenis van mijn Griekse familie. Vanaf de verdrijving van mijn schoonouders uit de Pontos in noordoost Turkije (kinderen nog, van dezelfde generatie als Katerina en Dimitris uit het boek) tot en met de onderdrukking in de tijd van het kolonelsbewind, die Stella aan den lijve heeft ondervonden. Al lezend herinnerde ik mij verhalen over wapens voor de ELAS, het linkse verzet, die Stella's grootouders voor de Duitsers verborgen hielden op de boerderij in Theodósia. Over de moord op oom Demosthenes door de fascisten in de burgeroorlog. Over de vlucht van mijn schoonvader voor diezelfde fascisten en uiteindelijk zijn ballingschap op het beruchte rotseiland Makronissos. Ze zouden allemaal onderdeel van The Thread kunnen zijn.

Dat het in het boek om fictie gaat, zij het gebaseerd op een gedegen detailkennis van de geschiedenis, blijkt tegen het einde, waar de gevolgen van de aardbeving van 1978 sterk worden overdreven. Daar is geen enkel bezwaar tegen, want het komt de dramatiek van het verhaal ten goede en een historische roman is geen geschiedenisboek, al wordt dat weleens vergeten. Zo herinner ik mij de domme reacties van Griekse nationalisten op Birds Without Wings van Louis de Bernières (http://www.literairnederland.nl/2005/10/17/3087/), die te keer gingen omdat hij de geschiedenis zou hebben vervalst. Als er sprake is van vervalsing van de Griekse geschiedenis, dan wel door de nationalisten. Hun mythologie is nog steeds dominant in de geschiedenisboeken van de lagere en middelbare scholen in Griekenland.

De hoofdpersonen in The Thread leven van crisis naar crisis en iedere keer is het maar weer de vraag of ze die te boven komen en tegen welke prijs. Uiteindelijk beleven Katerina en Dimitris een ogenschijnlijk gelukkige oude dag, maar wel een die wordt overschaduwd doordat hun kinderen noodgedwongen hun heil in het buitenland moesten zoeken. En door de pijnlijke herinneringen aan de deportaties van bevriende buren. Eerst de islamitische familie Ekrem in 1923 naar Turkije en daarna de holocaust, die de joodse familie Moreno, waarmee ze diep verbonden waren, uit hun leven wegrukte.

Inmiddels staan de Grieken voor nieuwe beproevingen en weer zijn mensen als Katerina en Dimitris het slachtoffer van omstandigheden waar ze niet of nauwelijks greep op hebben. Veel Nederlanders staan met de voor hen typerende mengeling van superioriteitsgevoelens en griezelig gebrek aan kennis, gereed om de Grieken op hoge toon de les te lezen. Voor zij hun mond opendoen zouden ze eerst The Thread, in het Nederlands vertaald onder de titel Het kleine paradijs, eens moeten lezen.

Griekenland, een fantastisch vakantieland

Je ergeren is slecht voor de bloeddruk. Toch erger ik mij in toenemende mate aan de sensationele en soms ronduit vooringenomen berichtgeving in de media over Griekenland. Vooral erger ik mij echter aan het hysterische en kritiekloze soort Nederlanders dat alles wat over Griekenland wordt uitgekraamd voor zoete koek slikt en soms ook nog met een flinke dosis superioriteitswaan en leedvermaak natettert. En aan de schijters die niet naar Griekenland op vakantie gaan omdat ze bang zijn dat ze er geen geld kunnen pinnen, om maar iets onzinnigs te noemen. Je kunt overal geld pinnen in Griekenland en dat zal zo blijven ook. Er staan geen lange rijen voor de banken om geld te halen. Ja, een keer in de maand wel, dan gaan alle bejaarden hun weinig voorstellende pensioentje ophalen, zo rond de 23e. 

Je hoeft niet naar Griekenland op vakantie te gaan. Je mist dan wel een prachtig land, dat overal bossen, bergen en stranden combineert, met een zeer gastvrije bevolking en een ideaal vakantieklimaat. Niet naar Griekenland gaan om de verkeerde reden, omdat je je hebt laten opfokken door tendentieuze berichtgeving, is dom, oliedom. Als je even verder kijkt dan de schreeuwende pers is er gelukkig genoeg informatie op het internet die een eerlijker beeld geeft van Griekenland. Daarom hieronder een aantal links.

http://vimeo.com/39827940

http://vimeo.com/40869352

http://vimeo.com/41142898

http://www.youtube.com/watch?v=kz2XbLMoZ6s

http://www.youtube.com/watch?v=64EaesUo92M

http://www.youtube.com/watch?v=U0s6K2Bi8Mo

Op het matje

Ergens in de jaren zestig, ik zat in de derde of vierde klas van de middelbare school, werd ik op het matje geroepen bij de heer Baljet, de directeur. ‘C.C. Baljet’ stond onderaan de rapporten gedrukt. Pas veel later hoorde ik dat die eerste C voor Carel stond. Meneer Baljet was in wezen een milde, zachtaardige man, maar hij droeg een bril met een donker montuur waar hij heel streng door kon kijken. Dat deed hij, toen ik mij meldde. De aanleiding was een ingezonden brief, die ik samen met een vriend naar het dagblad De Dordtenaar had gestuurd en die tot onze verbazing was geplaatst. In die brief pleitten wij voor de legalisering van softdrugs. Dat een leerling van zijn school zoiets openlijk in de krant zette, riep om ingrijpen. Al was het maar om vragen van de oudercommissie voor te zijn. Pleiten voor de legalisering van hasjiesj en marihuana was in die jaren nog een revolutionaire daad. Dat de mede-auteur van de brief een jaar tevoren wegens belediging van de leraar Duits van school was verwijderd, speelde misschien ook wel een rol.

Niet gehinderd door de vrijheid van meningsuiting en doof voor onze alleszins redelijke argumenten, las meneer Baljet mij de les. Dit moest niet meer gebeuren, de naam van de school te grabbel, nooit verwacht van iemand uit een goed nest, vader nota bene bij de politie. Kortom, een preek zoals het hoorde en waar ik later, zelf inmiddels leraar, nog weleens een voorbeeld aan nam. Wij hadden het plan om de brief ook te laten afdrukken in de alternatieve, illegale schoolkrant Het Ballonnetje (herkenbaar door een speels condoom op het omslag), die werd uitgebracht door het duo Le Loup et de la Gère. Daarachter gingen mijn klasgenoten Gerrit de Wolf en Jan van der Geer schuil. Hij is er nooit in verschenen. Ik ben geen martelaarstype.

Ondertussen zetten de softdrugs hun opmars onstuitbaar voort, wat de boven ons gestelde Autoriteiten ook deden om dat te verhinderen. Zelf was ik er geen liefhebber van. Ik heb een keer of twee, drie wat van het spul gerookt, met als enig effect schele hoofdpijn. Die kreeg ik ook van de goedkope, Spaanse rode wijn, die we in mandflessen van vijf liter kochten, maar daar werd je vóór de kater in elk geval aangenaam dronken van. Met het pleidooi voor legalisering had dat niets te maken. Ik gun anderen graag waar ik zelf niet zo dol op ben, zoals lever, gevogelte of barbecuevlees. Jarenlang sloeg ik op mijn verjaardag, bij een bevriende uitbater van kruiden, een voorraadje wiet in, voor tussen de pinda´s en de chips. Mijn verjaardag vier ik allang niet meer en de bevriende kruidenuitbater woont inmiddels in India.

Onze alleszins redelijke argumenten voor het legaliseren van softdrugs gelden inmiddels alle verdovende middelen, van welke aard dan ook. In mijn literaire dagboeken heb ik ze verschillende keren overtuigend uiteengezet. Ik zou er zelf onder geen voorwaarde aan beginnen. Evenmin laat mij er nog voor op het matje roepen.

Spelen met vuur

In februari gaf ik een lezing voor een Utrechtse studentenvereniging. Na afloop togen wij met een groepje naar een etablissement om nog even na te borrelen. Ik raakte aan de praat met een studente Italiaans. Ik vertelde haar over Thessaloniki. Thessaloniki, waar ligt dat? vroeg ze. Het verbaasde mij dat ze dat niet wist. Ik moest aan haar denken toen ik onlangs van Thessaloniki naar Amsterdam vloog. Achter mij zat een groepje pubers met een volwassen man die heel plat Rotterdams sprak. Misschien een clubje sporters met hun trainer. Een vechtsport, of strandvolleyballers, wie weet. Op een gegeven ogenblik hoorde ik een van die jongens vragen: Leipzig, waar ligt Leipzig? Bij het overstappen in Frankfurt maakten ze een enorm kabaal en droegen zo bij aan de bedroevende naam die Nederlanders in het buitenland hebben gekregen sinds het kabinet-Rutte.  

Dat een puber, die voor joker loopt met een petje omgedraaid op zijn puistenkop, niet weet waar Leipzig ligt, het zij zo. Ik liep op mijn vijftiende ook voor joker, met een oude hoed van mijn vader en een buitenmodel winterjas, maar ik wist wel waar Thessaloniki lag en waar op de kaart ik Leipzig kon vinden. Het viel mij tegen van die studente Italiaans, maar ze was erg mooi en aardig, dus slikte ik een hatelijke opmerking op het laatste ogenblik in. Van jonge mensen kun je een zekere algemene ontwikkeling verwachten, maar al te hoge eisen moet je niet stellen. Ze moeten nog veel lezen en vooral nog heel veel op de knopjes van hun blackberry drukken en hopelijk vullen die koppen zich dan met enige nuttige kennis. Het ontbreken van een grote mate van algemene ontwikkeling en vooral van kennis van aardrijkskunde en geschiedenis bij politici is onvergeeflijk. Omdat het leidt tot vooroordelen, misverstanden en soms een rampzalig onvermogen om de complexe waan van de dag op zijn merites te beoordelen. 

Neem de Griekse crisis. Waar de Europese politici, die allemaal zo goed schijnen te weten wat Griekenland moet doen om de rampzalige maatschappelijke en economische ineenstorting die zich daar voltrekt te stuiten, vooral niet over praten, is de Griekse geschiedenis. Vooral omdat ze er naar alle waarschijnlijk niets van weten, vrees ik. Dat betekent dat ze spelen met vuur. De Griekse democratie is nog maar heel jong. Echt democratisch werd het land pas na de val van het kolonelsregiem. Daarvoor toont de geschiedenis van het land een aaneenschakeling van staatsgrepen, dictaturen en half-dictaturen, een burgeroorlog en perioden van extreem politiek geweld tussen ultra-links en ultra-rechts. De Europese politici, Jan Kees de Jager voorop, hebben Athene op harteloze, meedogenloze en intens beledigende wijze de duimschroeven aangedraaid. Een deel van de Europese media heeft van harte meegedaan aan het beschimpen en kleineren van de Grieken, een trots, nationalistisch volk, dat zich tot op het bot gekrenkt voelt. Als er geen kentering komt in de behandeling van Griekenland en de crisis zich daar verder verdiept, is het risico groot dat de draad van bloedvergieten en geweld weer wordt opgepakt. Wie onvoldoende kennis van de Griekse geschiedenis heeft, beseft dat risico niet, zoals veel politici ook geen notie hadden van wat er in de jaren negentig in Joegoslavië stond te gebeuren.

International Baccalaureate

Terug op mijn oude werkplek, alleen in lokaal 216 in plaats van 201. Ik houd toezicht bij het IB-examen van V6. Er moet een essay worden geschreven. Een keuze uit tien onderwerpen. Een van de opdrachten luidt: 'Works of literature can often function as social commentary. Discuss with reference to at least two literary works you have studied.' Ga er maar aanstaan als je zeventien, achttien jaar bent. Ik weet niet welke 'works of literature' ze hebben bestudeerd, maar in ieder geval iets van Dickens. Tijdens een van de periodes dat ik niet in Griekenland was, heb ik hen gastlesgegeven over Dickens, met de nadruk op Hard Times. Daarmee kunnen degenen die deze opdracht kiezen aardig uit de voeten, dunkt me. Ik heb die les later nog eens gegeven als gastcollege voor een Utrechtse studentenvereniging. Stond ik in mijn oude collegezaal, waar Maarten van Rossem mij ooit de finesses van de Koude Oorlog bijbracht. Hij rookte daarbij lustig, omdat dat, zoals hij zei, 'de kwaliteit van het werkcollege ten goede komt.' Inmiddels is het roken in lokalen verboden, ik mag daar noch hier mijn pijp opsteken. Misschien is dat maar goed ook. Roken doe je op een plek waar het gezellig is, bijvoorbeeld in een café, en waar je je kunt ontspannen, het liefst met een borrel erbij. Ik heb vrijwel nooit een leslokaal gezien dat echt gezellig was, al is dit een verademing bij de kille grauwheid van die collegezaal. En ik mag dan ontspannen zijn, dat geldt allerminst voor de ploeterende jongelui.

'Works of literature can often function as social commentary...' Ik moet denken aan Tess of the d' Urbervilles en Jude the Obscure van Thomas Hardy, maar dat kan zijn omdat ik de biografie lees die zijn tweede vrouw, Florence, over hem heeft geschreven. Tess en Jude hebben heel wat stof doen opwaaien in het preutse, Victoriaanse Engeland. Wat sociale conventies betreft was Hardy zijn tijd ver vooruit. Niet in zijn persoonlijk leven, maar in zijn boeken. Te ver voor de smaak van veel benepen Victorianen. Hardy zag zichzelf als dichter uit roeping en als prozaschrijver uit noodzaak. Na de storm van kritiek op Jude the Obscure schreef hij de rest van zijn lange leven voornamelijk poëzie. Ik weet niet of de jongelui iets van Hardy hebben bestudeerd. Het hoofd van de sectie Engels is op hem afgestudeerd, maar de inhoud van het IB-curriculum wordt in Cardiff bepaald, heb ik mij laten vertellen. Wie weet denken ze bij de naam Hardy alleen maar aan de dikke en de dunne.

In het lokaal is het stil. Zelfs de bel is afgezet, anders klinkt er om de veertig minuten een ijselijke geloei. Op een keer heb ik in lokaal 201 het snoer van de luidspreker doorgeknipt, we wisten toch wel wanneer het tijd was. Ik vraag me af of ze het ooit hebben gerepareerd. Hinderlijk lawaai is er wel. Geregeld wordt er een verdieping lager met stoelen en tafels geschoven, optillen is altijd te veel moeite, en buiten wordt ergens in de buurt geheid. Mij doet het weinig, ik kan ook schrijven in een kroeg vol herrie, maar ik kan mij voorstellen dat het voor de leerlingen hinderlijk is. Zeker als je zit te zwoegen op zo'n opstel.

Eigenlijk is er op het oog nauwelijks verschil tussen hen en eerste- of tweedejaars studenten. Ik ben nu twee jaar weg van het Stedelijk Dalton en voor pakweg een derde van de leerlingen, de eerste- en tweedeklassers, een volkomen vreemde. 'Wie is die opa?' voel je zo'n brugger denken. Deze V6-ers had ik voor het laatste in de tweetalige derde klas. Ze waren net zo'n beetje uit de fase van ontoerekeningsvatbaarheid die we puberteit noemen. Ze zijn gegroeid, geestelijk en lichamelijk. Jonge volwassenen, die op het punt staan de wereld in te trekken, naar wie weet welk lot. De naam Sarah komt me in gedachten. De ene Sarah, nu een succesvol strafrechtadvocaat, en de andere Sarah, die ons zoveel verdriet bezorgde door een einde aan haar leven te maken. Een van de andere opdrachten luidt: 'Social isolation affects many people and can lead to other social problems. Discuss with reference to your study of this option.' Een onderwerp waarover je een boek zou kunnen schrijven, maar nog niet op je zeventiende. Tenzij je natuurlijk Gerard Reve bent.

'Welsh rabbit'

Welsh rarebit, een gerecht met kaassaus op geroosterd brood, werd door ons onvermijdelijk verbasterd tot 'Welsh rabbit.' Als wij de zomervakantie doorbrachten in Newton-le-Willows werd het soms door tante Ann gemaakt bij wijze van traktatie. In Nederland aten we het nooit, al is het eenvoudig te bereiden. Soms is voedsel strikt landgebonden. Dat gold niet voor patat. Patat aten we overal, maar toch verschillend. In Engeland gooiden wij er azijn overheen en als je het haalde bij de friteszaak in de Highstreet, at je het uit een krant met een inlegvel van vetvrij papier. Op het Vrieseplein in Dordt, bij ons om de hoek, kon je er mayonaise, mosterd of piccalilly bij krijgen, maar wel voor een stuiver meer. Later begreep ik dat dat een significant cultuurverschil was.

Ik moest daaraan denken toen onlangs in een Dordtse café waar ik weleens kom de jenever plots op was. De jeneverdrinkers stonden droog totdat de wekelijkse bestelling een paar dagen later binnenkwam. In mijn Griekse stamcafé was op een keer de tsipouro op. De kroegbaas vroeg ons een ogenblik geduld, liep naar het einde van de straat en leende een fles bij een collega. Ook hier is sprake van een significant cultuurverschil.

'Welsh rabbit' at ik lang geleden voor het laatst in een snackbar in Caernavon. Het was kort na de inhuldiging van de Prince of Wales. Het kasteel was nog versierd. Van een van de torens wapperde de vlag van Wales, waarvan de rode draak mooi kleurde bij het haar van het vriendinnetje waarmee ik op stap was. Een deel van de Welshmen was misschien niet blij met hun Engelse prins. Ik bestelde Welsh rarebit, maar de uitbater deed provocerend of hij mijn Engels niet verstond. Ik moest maar Welsh leren. Met mijn aardigste gezicht deed ik mijn bestelling in het Nederlands. De man vroeg waar ik vandaan kwam en veranderde daarop in een vriendelijke gastheer. Geen cultuurverschil, maar nationalisme. Nationalisme is een destructief sentiment, daar weten ze in voormalig Joegoslavië over mee te praten.

Een paar jaar later, in 1974, had ik een andere ervaring in Wales. Met een paar vrienden kampeerde ik in Llangollen. Het was in de tijd dat de Grootbritse horeca tussen drie en zes 's middags verplicht sloot. Dat was ook het geval op de dag van de WK-finale tussen Nederland en Duitsland. Bovendien was het zondag en in Llangollen heerste ook nog eens de zondagsrust. Wij wilden die wedstrijd heel graag zien. Wat te doen? We stapten met ons probleem naar de plaatselijke politie. Een begripvolle bobby nam ons mee naar een snackbar, belde aan en legde uit wat er aan de hand was. We werden binnengelaten, de televisie ging aan en we werden ruim voorzien van frisdrank en chips. Daarna verdween de uitbater naar zijn woning boven de zaak. Na de onterechte nederlaag kwam hij aangedaan naar beneden. Dit had hij zijn gasten niet gegund. We mochten onder geen beding betalen. Wij zijn nog een paar dagen in Llangollen gebleven, maar of wij er ook 'Welsh rabbit' hebben gegeten kan ik mij niet meer herinneren.

Homo ludens

De Griekse verkiezingsdag heb ik in Nederland meegemaakt, waar ik in Baarle-Nassau gedichten voordroeg bij de presentatie van de verhalenbundel Rafelranden van Annemarie Bolsius, door Uitgeverij Liverse. Het was een koude middag, maar binnen stond de verwarming hoog. De temperatuur steeg in de goedgevulde zaal al snel tot Griekse waarden. Woensdagavond nog was ik bij een voorstelling van volksverhalen en muziek, door Sophia Nikolaïdou en Dimitris Sklivanos (Blacky), in een kafeneion in de kapani (de centrale markt) in Thessaloniki. Het was een zwoele zomeravond, maar in Baarle-Nassau was het warmer. Het was een beetje een informele, want niet strak geregisseerde presentatie, met wijnen en Bourgondische hapjes. Er werd gul geschonken. Zo'n café waar de kroegbaas even een fles bij de buurman leent als de jenever onverwacht op is. In Dordt wordt zulk een fles niet geleend. Er werden mooie fragmenten gelezen uit Rafelranden. De electorale opwinding aan de rafelrand van Europa drong echter niet tot Baarle-Nassau door.

Misschien was dat maar beter ook, want de voorspelde trek naar extreem links en extreem rechts, alsmede de afstraffing van de regeringscoalitie, bleek zich inderdaad te hebben voltrokken. De conservatieven van Samaras zijn nog wel de grootste partij gebleven. Een kleine grootste partij. Hij moet nu gaan proberen een coalitie te vormen die het extreme bezuinigingsbeleid wil gaan voortzetten. Van de twee grote winnaars hoeft hij geen steun te verwachten. Dat zijn de linksradicale Syriza en de ultra-rechtse Gulden Dageraad, een partij van pure nazi's, inclusief een soort swastika als symbool, de groet met de gestrekte arm en een diepgeworteld racisme. De white trash van Griekenland, maar dan nog een slag erger. Bij de linkse winnaars hebben we ook nog de KKE van Aleka Papariga, de Eucalypta van de Griekse politiek. De KKE is een dogmatische, communistische partij van de zeer oude stempel die erop uit is van Griekenland een soort Cuba te maken. Ook een zonnig vakantieland. Je ziet er weinig dissidenten, want die zitten in het gevang of ze zijn naar het buitenland gevlucht.

Het is alsof Adolf Hitler en Josef Stalin bezig zijn uit hun graf te herrijzen. Daar moet Europa zich zorgen over maken: in de bakermat van de democratie zijn de bruinhemden wederopgestaan en wapperen de vlaggen met hamer en sikkel fier op de meltemi. Een rechtstreeks uitvloeisel van het door Europa en het IMF opgelegde beleid. Dit keer zijn de immigranten de zondebok, want joden zijn er niet veel meer in Griekenland sinds andere bruinhemden in Europa de baas waren. Na de presentatie terug in Dordrecht hebben we nog een poosje geborreld in Visser. Het was er gezellig. Veel mensen die waren afgekomen op het Nederlands Kampioenschap Stoepranden. Hier had de homo ludens het voor het zeggen. Dat was mij eerlijk gezegd een stuk aangenamer dan de berichten uit Athene.

Annemarie Bolsius - Rafelranden. Verhalen. Liverse 2012. ISBN 978-90-76982-84-7

Bijna in het paradijs

Het is zo'n zwoele avond waarop je de tijd een poosje zou willen stilzetten. Ik zit op het terras van café Aristoteles en vermaak mij met het bekijken van het voorbij wandelende publiek. Een liefhebberij van jaren. Vanmiddag ben ik vanaf mijn buitenwijk op de heuvel te voet afgedaald naar café Xarchakos, in het park van Xanth, een wandeling van net een uur. Ik heb er een tijd in de biografie van Thomas Hardy gelezen. Officieel geschreven door zijn tweede vrouw, Florence, maar voor een aanzienlijk deel autobiografisch. Voor het einde van de middag het centrum gemeden, waar de traditionele 1 mei-demonstraties werden gehouden. Ooit heb ik een keer op 1 mei door Dordt gelopen achter een rode vlag, maar toen al, en het is lang geleden, voelde ik mij er ongemakkelijk bij. Ik heb een aangeboren hekel aan groepen schreeuwende en met vlaggen zwaaiende mensen. De keren dat ik meedeed met een staking van het onderwijs en we in optocht ergens moesten gaan protesteren, dook ik altijd bij de eerste de beste gelegenheid een café in om mijn solidariteit in liquide middelen om te zetten. Tegen de tijd dat de laatste vlaggenwaaier was verdwenen ben ik hierheen gewandeld.

Een tafel verder zit een monnik van het klooster om de hoek, in de Ermoustraat, met twee Engelstalige jongemannen. Naar het accent te horen een Amerikaan en een bekakt sprekende Engelsman. Het gesprek gaat over het probleem van het filioque, de oorsprong van de Heilige Geest, de aanleiding, hoewel niet de oorzaak, van het schisma van 1054 tussen de orthodoxe en de roomse kerk. Er wordt nog steeds over geruzied, het is tenslotte pas een kleine duizend jaar geleden. Midden in crisistijd. Ik moet denken aan een eerdere crisistijd, in Nederland, toen men elkaar in bevindelijke kringen in de haren vloog over de vraag of de slang in het paradijs werkelijk had gesproken of dat het een symbolisch verhaal was.

Ik drink mijn wijn en rook mijn pijp. Bij wijze van uitzondering legaal, want buiten mag het. Het rookverbod in de horeca wordt tot mijn genoegen overigens massaal genegeerd en ik doe daar enthousiast aan mee. Ik moet nog zien dat een controleur mij op de bon slingert. Dan zal hij toch eerst een tolk moeten vinden, want in dat geval spreek ik plotseling geen Grieks, Engels, Duits of Frans meer, maar alleen Nederlands. Gecontroleerd wordt er allang niet meer. Griekenland heeft belangrijker problemen dan de geestdrijverij van de anti-rookterroristen. De verkiezingsstrijd is in volle gang. Gisteren heeft heksje Papariga, het fantoom van de KKE, de enige stalinistische partij van Europa, op het plein hier vlakbij met haar apostelen de transformatie van Griekenland in een soort van Noord-Korea verkondigd. Aan de andere kant van het politieke spectrum groeit de populariteit van Chrissi Afghi, de partij van de Griekse nazi's. Ze lopen nog net niet rond met een portret van oom Adolf, maar het zou me niet verbazen als zijn tronie eerstdaags opduikt. De echo's van de burgeroorlog en het kolonelsbewind beginnen angstwekkend luid te klinken. De ineenstorting van de economie en de daaruit voortvloeiende verpaupering leiden tot een zorgwekkende radicalisering. Ik houd mijn hart vast voor de verkiezingsuitslag van zondag. Het voelt alsof we in een vliegtuig zitten dat neerstort, maar wie weet worden de motoren toch nog op tijd herstart.

Een ongelofelijk aardig meisje spreekt mij aan en vraagt of ik misschien een Rizospastis wil kopen, de krant van de communistische partij. Vroeger hadden we in Nederland De Waarheid, op De Telegraaf na de grootste leugenaar van het land. Ik val altijd als een blok voor aardige meisjes. Misschien is dat de reden dat de Jehovagetuigen, voordat ze het definitief opgaven, een paar keer schatten van meisjes langs stuurden om mij te bekeren. Dat is ze niet gelukt, maar het was op het randje. Nu ook. Ik sta bijna op het punt om het vod te kopen, maar nee, ik houd mij sterk en wimpel haar af met de goedkope smoes dat ik een buitenlander ben en dus niet in Griekenland stem. Eigenlijk had ik met haar in discussie moeten gaan en haar op het hart moeten drukken The Siege en The Betrayal van Helen Dumore te lezen. Ik vraag me af of ze daarna Stalin nog steeds als de oplossing van Griekenlands problemen ziet.

Langzamerhand valt de avond. De straatlantaarns gaan aan. Bij het belendende politiebureau arriveert een squadron motoragenten. Iemand komt naar buiten met een fles en een blad met glazen. De heren gaan gemoedelijk aan de ouzo, althans daar lijkt het op. Wellicht om het onverwacht rustige verloop van de eerste mei, officieel dag van de arbeid, maar in de praktijk dag van rellen en geweld, te vieren. En waarom ook niet? Als ik illegaal rook in de kroeg, mogen zij wat mij betreft best een neutje in diensttijd. Zeker op deze mooie avond, waarop het maar langzaam afkoelt en er nauwelijks wind staat. Als je niet beter wist zou je denken dat je bijna in het paradijs was.